Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 81

ÞjóSIélagið og skáldiS
fátækt, hafi í sér fólgrta ádeilu á þaran
bölvaða kapítialisma og stefni að mankmið-
um, sem kommimum ©ru kærust. í því sam-
bandi dettur mér í hug saga, sem mér var
sögð af Halldóri Laxness. Vinur hans eiran
úr vinstri fylkingu þjóðarinnar kom á fund
hans og 'kvurtaði sáran yfir því, að hann
væri í meina )agi farinn að fjarlægjast
þjóðfélagslegan skáldskap. Það stóð auð-
vitað ekki á svarinu. Elsku vinur, eagði
Halldór, hvernig heldurðu að hægt sé að
skrifa þjóðfélagslega skáldsögu þegar far-
ið er að senda íslenzku sveitarlimina til
megrunar á Skodsborg. Ekld veit eg hvort
sagan er sönn eða login, en vissulega gœti
hún verið söun. En hvort sem heldur er,
þá ber hún vitnd fremiur frumetæðri hug-
mynd um það þjóSjélagslega. Sama frum-
stæðis gættí hjá skáldi og hugsuði Morg-
unblaðsins, Jó'hanni Hjálraanssyná, er hanin
gat þess, að velferðarþjóðfélag Svíþjóðar
hefði svínaiið svo skáld sín, að þau yrðu
að fara alla leið til Asíulanda til þess að
fá fullnægt eðlislægri óánægju sinni. Þetta
gefur raunar efni tíl margvíslegiia hugleið-
inga. Hvemig má það vera, að á þeiiri
stundu þegar kapítalisminin er einna blóm-
legastur á vangann í allri sögu sinni, hefur
skapað „velferð handa öllum“, gefið hverj-
um manni fullan kvið, klæði til að hylja
blygðun sína og þak yfir höfuðið (víða að
vÍ9u af skomum skammti) —að á þeirri
stundiu rís upp hin velalda unga kynslóð,
gengur ös'krandi út á götumar svo segj-
andi, að þjóðfélag þetta skuli aldrei þríf-
ast, leggur sig undir kylfur lögreglunnar
og skjögrar hálfblind í þoku táragassins.
Þá bætist þar á ofan, að kappalinn og of-
saddur verkalýður velferðarþjóðfélagsins
rís upp á afturlappimar og brýtur öll lög
og allar reglttr, er snurfusaðir krataleiðtog-
ar hafa sett iál þess að halda í skefjum
þessxmt vöðvamikla rÍ9a, sem hefur greini-
lega fengið allitof gott atlætí í uppvextinum.
Og lofcs ganga skáldin fram, svo sem
Rifbjerg, og krefjast þess að skáldskapur-
inn taki þátt í þessari þjóðfélagslegu upp-
reisn, að hann dragi frernur dám af hinum
frjálsa og villta konungi dýraríkisins en
tömdum íeitum alikálfum, sem fóðraðir eru
samkvæmt lögmálum matvælamarkaðsins.
Ég minnist á þetta til þess eins að vekja
athygli á því, að „þjóðfélagslega skáldsag-
an“ er alls elkki til í þeirri merkdngu, sem
menn hafa hallazt að í bókmenntalegum
umræðrun til þessa. 011 „skáldsaga“ er
„þjóðfélagsleg". Jafnvel sú, sem vedfar fán-
anum: listin fyrir listina! Hún er þjóðfé-
lagsleg að því leytí, að hún verður ekki
túlikuð, tjáð né skilin nema með því að
kanna þjóðfélagið, sem hún er vaxin upp
úr. Eitt skáld velur sér til vistar niðurgnaf-
inn saggafullan kjallana og horfir þaðan á
tilveruna, leitar sér þar yiikdsefna og færir í
mál skáldskapar. Annað skáld fasr sér
íbúð í tumi þeim, sem gerður er úr fíla-
beini. Bæði skáldin geta verið afburðaskáld,
hvort með sínum hætti. En báðum er ba®
sameiginlegt, að bau lúta lögmáium „bjóð-
féiagslegu skáldsögunnar". Þótt skáldið í
fílabeinstuminum laugi höfuð sitt í biá-
loftum upphæða, ba stendur tuminn hans
á jörðinini. Og hversu hátt sem hann hreyk-
ir sér yfir hiira flötu jörð, bá verður hann
bó alltaf kvaddur að lokium með orðum
greftmnarrítúalsins: af moldu ertu kominn
og að moldu skaltu aftur verða!
71