Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 132

Tímarit Máls og menningar
veru: Enginn getur bannaS okkur að láta
okkur dreyma, ef til vill óraunsæja drauma,
um lífsform sem eru alger andstæða þeirra
„kölkuðu forma sem lífið streymir ekki
gegnum“ svo fremi sem við gerum okkur
algáða grein fyrir því að „hlutverk okkar
er í raunveruleikanum." Og hlutverk okk-
ar í raunveruleikanum, möguleikar okkar,
eru fólgnir í sósíalistískri byltingu:
sá sem hörjar
jinnur sig aS lokum uppviS vegg
og ekkert ejdr nema sókn
spurning dagsins er
hvernig viS eigum aS beila vopnum okkar
aS þau verSi lagvopn
cn ekki múrskeiSar ríkjandi kerjis
til aS spjót okkar beinist gegn þvi
þurjum viS aS kollvelta okkur sjálfum
og vinza burt dauSar hugmyndir
Eg get ekki skoðað trú Péturs Gunnars-
sonar á framtíð okkar og þá smitandi bjart-
sýni hans sem fram kemur í bókinni öðru-
vísi en jákvæða og heilsteypta þegar öllu
cr á botninn hvolft. Og niðurstaða bókar-
innar er í samræmi við þetta en hana
mætti orða svo: Það verður frelsi, jafn-
rétti og bræðralag og þá mun upp renna
- splunkunýr dagur.
Kristján Jónsson
JÓN STEINGRÍMSSON
I inngangi ævisögu sinnar segist sr. Jón
Steingrímsson rita söguna afkomendum
sínum til fróðleiks, guði til dýrðar og
sannleikanum til vitnis. Hann skrifar sögu
sína handa dætrum sínum og afkomendum,
hann hefur áreiðanlega ekki ætlazt til þess
að aðrir kæmust í blöð hans og því er
það ofur skiljanlegt að dætur hans vildu
að blöðin yrðu brennd vegna þess hversu
opinskár faðir þeirra var um einkamál sín
og sinna. Það var því eðlilegt að ævisaga
sr. Jóns skyldi ekki prentuð fyrr en rúmri
öld eftir dauða höfundarins. Þegar Stein-
grímur Jónsson biskup, fær handritið léð,
trássast hann við að framkvæma vilja lán-
andans um að brenna handritið, af orsök-
um, sem mætti geta sér til um, en ein
þeirra orsaka var sjálfsagt tregða safnar-
ans við að henda merkum heimildum.
„Habent sua fata libelli“; örlög blaða sr.
Jóns urðu þau að þau hafa nú verið gefin
út þrisvar og í þriðju útgáfu eru auk þess
endurprentuð „Eldritið", „Um Kötlugjá"
og ritgerðin „Um að ýta og lenda í brim-
sjó fyrir söndum“.1
Ævisaga Jóns Steingrímssonar er merki-
leg heimild um hann sjálfan og þó þýðing-
armeiri sem heimild um íslenzkt samfélag
á 18. öld og það efnahagslega upplausnar-
ástand, sem orsakaðist af Móðuharðindun-
um. Frásögnin er lipur og sr. Jón hefur
gott auga fyrir því skoplega í fari með-
bræðra sinna og einlægnisleg frásögn hans
sýnir hann sjálfan ærið oft í skoplegum
kringumstæðum. Réttlætiskennd höfundar
er næm og andstæðingar hans og haturs-
menn eiga sér ekki góða heimvon annars
heims, lögmálið var strangt á tímum eld-
klerksins og straffið fyrir yfirsjónir hörku-
legt. Guðhræðsla sr. Jóns var í stíl aldar-
innar, allt var frá guði og óhlýðni við
máttarvöldin átti sér vísa hefnd, eldgos og
hungur voru refsivendir guðs almáttugs,
verðskuldað straff. Því æðraðist fólk ekki,
þrátt fyrir allar hörmungarnar, vegna þess
að tilgangurinn var auðsær, lögmálinu
varð að fullnægja. Andleg upplausn og
áttavilla hlauzt því ekki af Móðuharðind-
unum, menn þoldu sitt straff, þetta var allt
samkvæmt formúlunni, eðlilegt og skiljan-
!Jón Steingrímson: Ævisagan og önnur
rit. Kristján Albertsson gaf út. Helgafell
1973.
122