Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 85

Sverrir Kristjánsson
Síðasti íslendingurinn
Titill þessa stutta erindis er runninn frá engum öðrum en Jóni Sigurðssyni.
Svo mjög þótti honum koma til um þann mann, sem leiddur var ásamt
tveimur sonum sínum til höggs á Skálholtsstað þann 7. dag nóvembermán-
aðar árið 1550. Hörð orð í munni manns, sem kunni betur skil á sögu
Islands og sjálfstæðisbaráttu þess en nokkur annar maður fyrr og síðar. Þau
mættu kannski koma við kaunin á okkur sem nú lifum, því að svo varð
píslarvotturinn kynsæll, að ættfræðingar telja, að flestir íslendingar af kyn-
slóðum þessarar aldar megi rekja ættir sínar til hans. Ég þori hvorki að neita
né játa, en ef rétt er með farið þá rennur í æðum okkar það blóð, sem út-
hellt var á Skálholtsstað. Og við mættum þá sannarlega minnast hins forna
franska málsháttar: noblesse oblige - því fylgir nokkur skylda að vera kom-
inn af aðli.
Þegar horft er yfir sögu íslenzkrar sjálfstæðisbaráttu virðist hún hafa mjög
fáa dramatíska drætti. Það er eins og spennuna vanti í bogastrenginn, átökin
ekki með þeim hætti að teflt sé um líf eða dauða. Lengst af háðum við þessa
baráttu með því að munnhöggvast við norska og danska konunga og þeirra
umboðsmenn, hirðstjóra, höfuðsmenn og fógeta svo sem lögfræðinga er
háttur í réttarsal. Oftar en ekki lutum við að vísu hátigninni, en stóðum
jafnan á réttinum, svo sem haft er eftir einum höfðingja íslenzkum er gekk
á konungsfund til að fá leiðréttingu mála sinna. En við höfðum venjulega
vaðið fyrir neðan okkur. Við tregðuðumst við að fórna alltof miklu. Ekki
þarf annað en bera saman baráttu íra og Pólverja, svo eitthvað sé nefnt, og
verður þá ljós munurinn á þessum þjóðum og okkur íslendingum. Við höíð-
um að vísu ekki fyrr svarið Noregskonungi trúnaðareiða og heitið honum
skatti með innilegum lunta en við fórum að nudda í hátigninni og hennar
þénurum að sáttmálar væru ekki haldnir. En nuddið í okkur var venjulega
aðeins lögfræðilegt, margslungið júristerí, enda veit ég enga aðra þjóð svo
útsmogna í lögkrókum og íslendinga og þarf ekki annað en glugga í Njálu,
þessa bók íslenzkra bóka, til að sannfærast um þetta. Við hopuðum aldrei af
vettvangi lögfræðinnar, fornra laga og réttinda, hvað sem tautaði og raulaði
75