Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
öllum efnum, þar sem mönnum hefir verið sett sem markmið að vita meira
og meira um minna og minna. Nú vitum við, að það eru menn með heildar-
sýn, sem verða að ráða málum. Sú fræðigrein, sem ég spái, að verði að
leggja stórkostlega vaxandi áherzlu á á næstunni, er vistfrœðin (ökologi á
málum nágrannaþjóða), en hún fjallar einmitt um lífrænar heildir, en ekki
einstaklinga. Hlutun líffræði í einstakar greinar, æ sérgreindari, hefir verið
stefna liðinnar tíðar. Framtíðin mun marka gagnstæða stefnu.
Að lokum vík ég svo örfáum orðum að því að draga upp íslenzk um-
hverfisvandamál í víðasta hring. Þau eru ekki nema að litlu leyti hin sömu
og iðnríkjanna. Þau eru alvarlegast bundin við „lífbeltin tvö“, sem forseti
íslands nefndi á síðasta nýársdag: Gróðurlendi landsins og fiskimiðin kring-
um það.
Eyðing gróðurlendis á íslandi og eyðing jarðvegs í kjölfarið er hin
stórfelldasta, sem þekkt er í Norður-Evrópu. Ég hefi þegar vikið nokkuð að
henni, en vil aðeins leggja á það þunga áherzlu, að frumorsök þeirrar eyð-
ingar er búsetan í landinu, þegar litið er á heildina. Þau öfl í náttúrunni, sem
eyðingu valda, hafa verið virk svo lengi sem landið hefir staðið upp úr At-
lanzálum. Það var tilkoma mannsins, sem breytti jafnvægi náttúrunnar
gróðri og jarðvegi í óhag með þeim afleiðingum, að gróið land er nú innan
við helmingur þess, sem var við landnám.
Þetta er sá víxill til lífsbjargar, sem fyrri kynslóðir hérlendar tóku. Hann
er nú fallinn á okkar kynslóð og við verðum að greiða af honum myndar-
lega afborgun. Ungmennafélagsskapurinn, sem stendur fyrir þessu móti,
hefir ætíð staðið þar í fararbroddi og ánægjulegt er, hve sá þáttur starfsins
hefir aukizt í seinni tíð.
Eyðing fiskimiðanna við strendur landsins er aðeins að nokkru leyti okkar
eigin sök. Aðrar þjóðir eiga hana stærri. Þessum vanda getum við öll hjálp-
að til að bjarga. Við gerum það með hinni miklu samstöðu um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar, sem Danir höfðu minnkað fyrir okkur á sinni tíð úr 32
mílum niður í 3. En við getum einnig lagt varðveizlu og betrun fiskimið-
anna lið með því að veita fiskifræðingum okkar siðferðilegan stuðning,
þegar þeir koma til með að ákveða nýtingu okkar sjálfra á heimamiðunum.
Loks eigum við okkar úrgangsvandamál, sem er að vísu smámunir hjá
því, sem iðnríkin eiga við að glíma. Það er enn í mesta ólestri víða á ís-
landi, og snertir satt að segja mjög umgengnishætti okkar við landið. Það er
eiginlega frekar menningarvandamál en eiginlegt umhverfismál. Þetta er
bæði í borg og bæ. Þó er umgengnin utanhúss kannski stærri blettur á menn-
12