Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 112

Tímarit Máls og menningar
er það hér sem einbeiting rökhugsunarinnar nær sínu hæsta stigi. Huganin
nær upp yfir fjöllin háu, ný víðerni, stærri sýn blasir við. Röksnilligáfunni er
beitt svo vel og vandlega, að unun er að. Sannleiksþráin er kveikja verksins,
aflvaki þess. Þekkingarþrá og sannleiksskyggni skýra einingartengsl sjálfs-
veru og alveru. —
Hvað er fegurð? Þeirri spurningu hafa margir svarað, og svörin verið
harla margbreytileg. Brynjólfur Bjarnason svarar spurningunni þannig:
„Fegurðin er vaki mannlegra tilfinninga, sem er annarrar veru en allar aðrar mannlegar
tilfinningar og kenndir.
Fegurðin er vituð sem tilfinning. Og tilfinningu í sjálfs sín veru er ekki hægt að mæla
eða vega né lýsa henni, nema á óbeinan hátt með því að vekja hana í huga annarra
manna ... Til þess að vita hvað fegurð er, þurfum vér að lifa hana.“
Vitund og verund, blaðs. 103-104.
Þessi umsögn og skilgreining á hugtakinu fegurð, er svo innsæ, gagntak-
andi og hugþekk, að óvíst er að unnt sé að gera hugtakinu öllu betri skil í
fáum orðum. Um gildi fegurðar má margt segja. Höfundur skrifar:
„Með tilkomu fegurðarinnar verður stökk í þróunarsögu vitundarinnar til nýs tilveru-
háttar. Ný andleg eigind verður til.“ (Vitund og v. bl. 108) ... „Fegurðin er samband og
samverkan manns og umhverfis, verund, sem felur í sér einingu manns og náttúru, eða
hvers þess ylri veruleika, sem er kveikja hennar.
Þetta sérstæða samband og samverkan manns og umhverfis er hlutveruleiki. Fegurðin
hefur því hlutverulega tilvist jafnframt því, sem hún er öðrum þræði vitundarfyrirbæri.
Hún er eining vitundar og verundar. Vitúð verund. Vituð með sérstökum hætti.“
Vitund og verund, blaðs. 117.
Eftir að höfundur hefur gert nokkra grein fyrir þeim kenndum, sem eru
stjórntæki á sviði hinna frumstæðu lífsþarfa, segir hann:
„í fegurðarskyninu birtist samband og samverkan manns og náttúru, sem er af allt öðr-
um toga. Hér er enginn stigsmunur, heldur eðlismunur. Það er dýpra samband manns og
náttúru, dýpri og innilegri eining mannlegrar vitundar og veruleikans. Eitthvað, sem er
handan hinna frumstæðu lífsþarfa, nær huga vorum, ný horf og nýjar eðliseigindir til-
verunnar komast yfir skör mannlegrar vitundar ... Vér verðum eitt með náttúrunni og
náttúran eitt með oss. Það er eins og opinberun um hlutdeild mannsins í þessum heimi,
um einingu hans og alls, sem er, og jafnframt um gildi þess, gildi þessarar hlutdeildar og
hans sjálfs, gildi, sem ekki verður með orðum lýst eða við annað mælt, vegna þess að
fegurðin er einstök í lífi mannsins ... Fegurðartilfinningin er áþreifanlegasta vísbend-
ingin um þetta gildi. Hún er fagnaðarerindi mannlegs lífs.
Það eru djúpstæð tengsl milli fegurðar- og siðgæðisvitundar. Mannlegt siðgæði er ó-
hugsandi nema forsenda þess, meðvituð eða ómeðvituð, sé fullvissan um varanlegt gildi
mannlegs lífs. í allri djúpri og sannri fegurðartilfinningu er eins og siðgæðisleg sam-
skipti vor við þann heim, sem vér lifum í, verði að sjálfsögðum lilut. Og siðgæðisleg tign
mannsins er af ríki hinnar æðstu fegurðar." Vitund og verund, bls. 127-129.
102