Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 71

Hlutdrœgni vísindanna
ingar og starfs er eðli sínu samkvæmt eggjan til athafna. Marxisminn heldur
því aðeins á lofti sannleika sem stenst í reynd. Hann lítur á slíkan sannleika
sem máttugri og brýnni en hverskyns vangaveltur með dulrænum keim.
Ekkert er því fjarlægara hlutdrægu sambandi fræðikenningarinnar og starfs-
ins en nytsemisstefna borgaranna eða taumlaus aðgerðastefna (Praktizismus)
kreddumarxistanna. Það á ekki síst erindi til þeirra síðarnefndu, sem Goethe
skrifaði forðum: „Skaðleg sannindi eru jafnframt gagnleg, af því að þau
geta aðeins verið skaðleg um stundarsakir og leiða síðan til nýrra sanninda,
sem sífellt hljóta að verða gagnlegri. Aftur á móti eru gagnleg mistök skað-
leg, því þau geta aðeins verið gagnleg um stundarsakir og leiða þvínæst til
nýrra mistaka sem sífellt verða skaðlegri“. Tilgangur marxismans réttlætir
engar aðgerðir, þar sem fræðikenningin, hlutlæg þekking á öllum hliðum
ríkjandi ástands, er ekki látin ráða ferðinni. Að öðrum kosti væri marxism-
inn ekki lengur fyrirmæli um breytni sem á bestan hátt samræmist gangi
veraldarinnar sjálfrar. Þarmeð væri beittasta vopnið slegið úr höndum
öreiganna og óvinurinn þyrfti ekki lengur að skelfast afhjúpun veruleikans
né hefta hana og falsa. Oumflýjanleg hagnýting fræðikenningarinnar í starfi,
sem allt veltur á, er ekkert annað en sannleikurinn í reynd, umbreyting
heimsins til samræmis við þá þekkingu sem áunnist hefur. Því fer og fjarri,
að slík kenning beri keim af „innantómri fræðihyggju“ (Intellektúalisma);
þvert á móti felur hún í sér afdráttarlausa hlutdrægni, sem á sér rætur í við-
fangsefninu sjálfu. Af því hlýtur að leiða, að marxísk hlutdrægni og hlutlæg
afstaða eru eitt og hið sama. Að öðrum kosti væri sósíalísk raunsæisstefna
hvorki til í fræðilegum skilningi né í verki.
Og ástæðan fyrir því, að þessi sósíalíska raunsæisstefna er svo ástríðufull
og ofsafengin sem raun ber vitni, er einmitt sú að veröldin er sjálf hvorki
hálfvelgjuleg né fjandsamleg. Veröldin er hvorki sætur svaladrykkur né
svartasta víti, heldur er hún í fullkomnu samræmi við það sem Karl Marx
sagði um hana á sínum tíma. Hlutlægt viðhorf jafngildir á okkar tímum
sósíalísku hugarfari, þ. e. a. s. sá veruleiki sem er í mótun er hlutdrægur í
eðli sínu. Jafnvel nákvæmasta eftirlíking veruleikans fæli ekki í sér neins-
konar áeggjan um árangursríka breytni, ef manninum væri það eftir sem
áður uppálagt, að þreyta án afláts sund á móti þungum straumi sögunnar í
stað þess að synda með honum. Sorel,22 boðberi kenningarinnar um skil-
yrðislausa valdbeitingu í formi einskonar sögulegs ofbeldis, sem fasistar
færðu sér síðar í nyt, skilgreindi veruleikann sem straum, er við yrðum
sífellt að streitast á móti. Marxisminn gefur á hinn bóginn raunsæja og
61