Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 110

Tímarit hláls og menningar
einhverri heildarframvindu og getur ekki átt sér tiivist nema vegna tengsla sinna við
hana, er jafnskilyrðislaust nauðsynlegur og heildin. Og heild, sem ekki getur átt sér
tilvist án allra þátta sinna í slíku lögbundnu samhengi, er jafnskilyrðislaust nauðsynleg
og hver einstakur þáttur hennar. Þannig verðum vér að hugsa oss alheiminn, eilífan og
óendanlegan. ...
Hvort um sig, alveran og hinn einstaki þáttur, eru skilyrt hvort af hinu, en í samein-
ingu eru þau, og sú tilvist er eilíf og skilvrðislaus."
Á mörkum mannlegrar þekkingar, bls. 165-166.
Þetta er fögur og heillandi heimspeki, og þó svo jarðræn að maður getur
stutt sig við hana, sú hugsun, sem veldur slíkum rökum er meira en lítið
öguð. Þetta er heimspeki lífsins, hún kennir okkur að hugsa rétt og vera sönn
í orði og verki. Sú vitund verður mönnum æ augljósari, að trúarbrögð eru
ekki líf og sannindi nema því aðeins, að þau séu lifuð, hitt er einnig ljóst, að
viljaathafnir, sem grundvallast á þeirri heimspeki, er hér um ræðir er annað
og meira en óljósar hugmyndir um gildi þeirra og að eitthvað geti ef til vill
gerst.
I framhaldi af þessu rökræðir höfundur spurninguna: Hvað er það sem vér
köllum veruleika, og gjörir því efni frábær skil.
Höfundur spyr:
„Er hægt að hugsa sér veru, sem getur lifað og reynt hið liðna og ókomna með ein-
hverjum hætti sambærilegum við það, sem vér lifum líðandi stund, til dæmis þannig, að
hugur hennar og skynjun geti flutt sig fram og aftur í hinni hlutverulegu rás tímans,
eins og vér getum ferðazt til fjarlægra staða? Eða getum vér hugsað oss veru, sem skynj-
ar hið liðna og ókomna í senn, að minnsta kosti á nokkru bili tímans eins og vér skynj-
um sjóndeildarhring vorn í rúmi í einni svipan? Vér vitum, satt að segja, allt of lítið
um tengsl vitundar og verundar til þess að geta alhæft nokkuð í þeim efnum. Og um
innra eðli þessa sambands vitum vér blátt áfram ekki neitt, nema ef vera skyldi það eitt,
að hér hiýtur að vera um einingu að ræða, tvennt, sem ekki verður aðskilið, því að allur
annar skilningur leiðir oss út í ógöngur. Hvað síðari spurningunni viðvíkur, er rétt að
benda á það, að á hverri stundu skynjunt vér vissulega nokkurt bil tímans í einni svip-
an. Þetta sama bil gæti önnur vera skynjað sem tiltölulega langa framvindu með fortíð,
nútíð og framtíð. Væri það þá með öllu fráleitt að hugsa sér, að það, sem fyrir oss getur
verið nokkur tímalengd með fortíð, nútíð og framtíð, skynji önnur vera sem nútíð í einni
svipan?“ Á mörkum mannlegrar þekkingar, bls. 171-172.
Og enn víkkar og skýrist sjónarsviðiö.
„Nú komum vér að meginvandamálinu, spurningu allra spurninga."
„Ef veruleikinn er eilífur og óendanlegur og raunverulegur í öllum punktum tímarúms-
ins og ef vitund og verund, hlutvera og sjálfsvera, eru eining, sem ekki verður aðskilin, þá
hlýtur vitundarhorf tilverunnar að vera jafneilíft og óendanlegt og raunverulegt í öllum
100