Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Blaðsíða 99

Um stafsetningu íslenskrar tungu
er það tilviljun ein, að þeir fræðimenn, sem mest hafa barist fyrir því að
færa stafsetninguna nær framburðinum, eru einmitt meðal þeirra, sem lærð-
astir hafa verið í íslenskri tungu og vissulega viljað veg hennar sem mestan.
Mig brestur þekkingu á því, hvernig þeir fóru að, sem fyrstir rituðu ís-
lenskt mál á bókfell með latínuletri. Þó má telja víst, að þeir hafi gert sér
far um að kanna hljóðkerfi talmáls síns tíma og leitast við að stafsetja málið
í samræmi við það. Islensk stafsetning hefur sem kunnugt er verið með ýmsu
móti á liðnum öldum, varla mun um að ræða neina samræmda allsherjar
stafsetningu, fyrr en Rask kemur til sögunnar.
Á seinni öldum hygg ég að Konráð Gíslason hafi verið fyrstur íslendinga
til að gera athugun á hljóðkerfi íslenskrar tungu. Hann mun líka hafa verið
lærðastur íslenskra manna í þeirri fræðigrein á þeim tíma. Ekki verður hann
heldur vændur um ræktarleysi við tungu feðra sinna. Það er víst flestum
kunnugt, að Konráð gerði tilraun til að laga íslenska stafsetningu eftir fram-
burði málsins. Þetta var merkilegt framtak, þótt þarna væri of geyst af stað
farið, eins og oft vill verða um nýjungar, þegar þær koma fyrst fram, enda
verður varla sagt, að Konráð hafi að öllu leyti verið sjálfum sér samkvæmur
í tillögum sínum, þótt margar athuganir hans væru mjög skarplegar. Fátt í
tillögum Konráðs mundi heldur falla í smekk okkar nútímamanna. En ef ein-
hverjir vildu kynnast þeim, er þær að finna í öðrum og þriðja árgangi Fjölnis.
I lok 19. aldar og byrjun þeirrar 20. munu þeir ekki hafa verið margir, sem
voru eins vel eða betur að sér í íslenskum fræðum og íslenskri tungu en Björn
M. Ólsen, enda varð hann fyrsti prófessor í þeim fræðum við Háskóla íslands
og fyrsti rektor hans.
í merkri ritgerð, sem hann birtir í Tímariti um uppeldi og menntamál
1889, ræðir hann um stafsetningu íslenskrar tungu og leggur fram sínar til-
lögur. Þar segir meðal annars: „Hin hagfeldasta rjettritun fyrir kensluna
verður því sú, sem kemst næst hinum algengasta framburði mentaðra manna.“
Ennfremur segir Björn: „Afdrif Fjölnisrjettritunarinnar sína áþreifanlega,
að framburðurinn er ekki einkaregla stafsetningarinnar, þótt hann œtti ef til
vil að vera það. (Leturbr. B. M. Ó.). Vaninn og arftakan eru sterk öfl, og
hver sem vill umminda eða bæta hina íslensku rjettritun, verður að taka nokk-
urt tillit til þeirra.“ í lok erindis síns leggur Björn fram svofelldar breytingar-
tillögur við íslenska stafsetningu:
1. Skrifa alstaðar i, þar sem nú er skrifað y, og í, þar sem nn er skrifað ý.
2. Skrifa alstaðar s, þar sem skrifað er z.
3. Skrifa einfaldan, enn aldrei tvöfaldan (tvítekinn) samhljóðanda á undan öðrum sam-
89