Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Page 165

Umsagnir um bœkur
Þessi felustíll virðist tengdur gamanmál-
um þeirra Fjölnismanna sin á milli og er
líklegt að hann hafi veriö farinn að mótast
þegar á Bessastaðadögum þeirra. Svo
mikið er vist að ósvikinn felustill er á
fvrsta kvæðinu sem Hannes tekur til
meðferðar, Galdraveidinni, sem ort er
sumarið 1828. Segja má að kvæði þetta
hafi verið með öllu óskiljanlegt þangað til
Hannes sviptir nú af þvi hulunni og sýnir
fram á að það er ort um hvarf ungs pilts úr
nágrenni Jónasar. Orðasveimur komst á
loft um að hann hefði verið myrtur. Jónas
snýst i kvæðinu gegn þeim sem halda
þessu á lofti, en siðar kom á daginn að
orðasveimurinn átti við rök að styðjast.
Ritgerðin nýtur sín hér vel í upphafi
bókar, og gildir einu þótt kvæðið sem
glímt er við sé í sjálfu sér ekki harla
merkilegur skáldskapur. Sveitin þar sem
Jónas var fæddur og uppalinn ummyndast
fyrir augum okkar. Draumlyndur skáld-
sveinn umvafmn móðurást gætandi fjár í
sambýli við grös og fugla eignast and-
stæðu sem varpar skugga á lif hans:
Hrafnkels saga er allt í einu að hefjast í
Öxnadal. Viðbrögð Jónasar eru eðlileg:
hann neitar að trúa orðasveimi um voða-
verkið, bindur vafalaust vonir við að
pilturinn hafi strokið til fjarlægra héraða
og muni brátt spvrjast til hans. Sérkenni-
legast við þetta kvæði er hvernig þar
fléttast saman hálfgerð einkaorðsending
Jónasar til sveitunga og viðleitni til að
heyja sér efnivið í fornum kveðskap,
einkum eddukvæðum.
Orð mér af orði orðs leitaði, kvað Óð-
inn. Eitt af því sem einkennir bók
Hannesar er skilningur hans á því hvernig
eitt kvæði getur vaxið fram úr öðru, orðið
til sem áframhald þess eða andsvar. Eins
og Hannes segir sjálfur, er kvæðið Nðtt og
morgunn ekki merkilegt en það gefur þvi
óneitanlega mjög aukið vægi í kveðskap
Jónasar þegar í ljós kemur að upp úr því
eru vaxin tvö af merkari kvæðum hans,
FjaUið Skjaldbreiður og Hulduljóð. Eins og
síöar kemur tram í Kvæðafylgsnum þurfa
slík textatengsl ekki að vera bundin við
verk sama skálds.
Heldur smámunasamar má kalla rit-
gerðir Hannesar um söguna Hreiðarshól,
um Óhræsið og e. t. v. líka greinina
Höndin haga, en í þeirri siðustu bendir
Hannes þó á og skýrir snjalla líkingu úr
náttúrunni sem menn hafa ekki skilið rétt
hingað til, og er sannarlega fengur að því.
Ágæt er ritgerð um Efter Assemblén, kvæði
ort á dönsku i Sórey. Kemur þar saman
lærdómur, hugkvæmni og næm tilfmn-
ing fý’rir merkingarblæbrigðurti kvæðis-
ins. Með þessari ritgerð er Hannes kominn
að tveimur síðustu æviárum Jónasar, sem
eins og fyrr getur birta nýjar og óvæntar
víddir í skáldskap hans. Ekki er þó hægt að
segja að Hannes leggi af fullum þrótti til
atlögu við þau kvæði sem eru merkastur
vitnisburður um skáldlega hugsun og til-
fmningu Jónasar á þessum árum. Hann
finnur stað tveimur vísum sem Jónas hef-
ur ort í minningu móður Gísla Thorar-
ensen, útrýmir með skynsamlegum rök-
um viðleitni fyrri manna til að finna beina
fyrirmynd forsöngvarans Þorke/s þunná og
kemur því kvæði fyrir á sinum stað í
menningarsögunni. Loks setur hann ein-
kennilegar hálfkæringsvísur Jónasar frá
þessum árum í samband við bindindis-
viðleitni vina hans, og eru þær skýringar
hugkvæmar og sennilegar.
419