Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 53

„Er ekki nóg að lífið sé flókið?"
Maðurinn svaf í tjaldi sínu. Konan sem elskaði manninn stóð yfir honum og horfði á
hann sofa. Svo brá hún sveðju sinni og hjóafhonum höfuðið. Pegar það féll frá bolnum
var eins og hún dæi en ekki hann því að hann var sofandi en hún vakandi.11"
Þetta er merkingarrík lýsing sem kallar á sálfræðilega túlkun, án þess að ég ætli
að útfæra hana til fulls. Afhausunina má skoða sem eitt afbrigði vönunar (ef til
vill sem hina „fullkomnu" vönun), en hræðslan við vönun - glötun getu og
valdatákns - er einn af viðbúnum geðhnútum karla samkvæmt kenningum
Freuds.10 En jafnframt er sveðjan, sem höggvið er með, reðurtákn - sem hér er
í hendi konu. Sögubrot þetta er draumkennt eins og bókin í heild og ein leið til
að túlka það er að hér sé sjálfsmynd karlmanns klofin í tvennt - fyrir tilstilli
„kvenlegs" afls. En jafnframt er það konan sem „upplifir" dauðann, því hún er
„vakandi" en hann er „sofandi", rétt eins og þessar aðfarir breyti engu um svefn-
inn.
Þetta tel ég að geti hjálpað okkur að tengja þann titil sem hefur vilja loða við
allt höfundarverk Thors - Maðurinn er alltaf einn - þeirri karlmynd sem verk
hans hafa að geyma. Ef við lítum á hina klassísku karlímynd, þá má segja að
karlmaðurinn hafi löngum verið einn, því sá sem valdið hefur er alltaf einn. En
einsemd karlsins í verkum Thors hlýst af því að þegar hann hefur glatað óskor-
uðu valdi yfir veröldinni er hann einn í höfði sér, í vitundinni. í Maðurinn erallt-
af einn kemur hvað eftir annað fram ótti manns við að verða „gripinn út úr með-
vitundarleysi fjöldans" (36), hann „gengur um fylltur ótta við sína eigin hugs-
un, hún má ekki losna, verð að binda hana, ekki hugsa hvernig, ekki hugsa
hvað, ekki hugsa, — aðeins hugsa lítið smátt og dreift, ekki leysa hugsun-
ina . . (32).
En merkingarleit mannsins og ónóg stoð af ótvíræðum ytra veruleika veldur
því sífellt að honum tekst ekki að hafa stjórn á vitund sinni. Eins og við sjáum í
öllum skáldskap Thors leiðir þetta jafnvel til efasemda um að eigin lífsreynsla
eigi sér nokkra stoð í raunveruleikanum. „Vorum við aldrei í lest á stóru skipi?
eða er þetta annað vitundarsvið? jafnvel önnur vitund sem nú lifir?" eins og
spurt er í þriðju bók Thors, Andlit íspegli dropans,121 en tvíræðni þess titils er ein-
mitt dæmigerð fyrir þessa sundurlausn vitundar: er um eitt andlit að ræða eða
mörg? Sjálfsmyndin sem við merkjum í speglum umhverfis á það til að marg-
klofna eðaþá tvístrast rétt eins og dropi. Það sýnir ef til vill best hversu ríkt ein-
kenni þetta er á skáldskap Thors að það setur jafnvel svip sinn á ferðasögur „hans
sjálfs", eins og við sjáum til dæmis í Svipir dagsins, og nótt - þar sem ferðalangur-
inn, sem hér er fyrst nefndur í annarri persónu en síðan í þriðju, situr eitt sinn að
kvöldi ferðadags og glímir við að ríma saman ferðamyndir og sjálfsmynd: „Sérðu
kannski ekki húsin? Sérðu ekki vatnið streyma og streyma? Hvað viltu sjá? En
þegar hann finnur að hin fjarlæga mynd úr minnisdjúpunum er komin of nærri
315