Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 8

Tímarit Máls og menningar
einhvern hátt að yrkja út um glufurnar á skrápnum og brúa gjána sem skilur að
tilfinningar mannsins og ytra umhverfi. Manneskjan má velja á milli þess að
bíta á jaxlinn eða hrópa um sársauka sinn, en það eina sem gerir manninum fært
að ganga leið sína með reisn er hæfileiki hans til að elska - og leita. Sem er það
sama og að yrkja.
Hvað skyldi svo gera mann að skáldi? Er það þörfin að tjáþá hluti, þann sann-
leika sem ekki verður sagður á annan hátt en með galdri ljóðsins? Er það sann-
leikurinn um veröldina sem býr að baki hins sjáanlega yfirborðs hlutanna? Hin
innri sýn, sá kjarni sem fær mann til að finnast allt annað vera blekking, að mað-
ur gangi blindum augum án þeirrar sýnar? Ef til vill er það óljós vissa um
útópískan heim samræmis og fegurðar sem býr í ljóðinu. „Ljóðið er glataður
tími fundinn á ný“, eins og segir í ljóði eftir Einar Má. Hin horfna paradís sakn-
aðarins. Ljóðin birtast okkur eins og ljósbrot úr þeirri paradís og eru þess vegna
jafn nauðsynleg og naflastrengur milli okkar og lífsins.
Skáld eru hugsjónamenn á þann hátt að þau leitast við að skapa fegurð úr
reynslu sinni og skynjun. Og þau eru byltingarsinnuð vegna þess að þau hljóta
að vera í andstöðu við hinn ytri veruleika, þau taka hann ekki sem gefinn heldur
draga fram andhverfu hans, eða í það minnsta kjarna hans. Skáld eru síst af öllu
súpermenn, en með skáldskapnum ná þau að hreinsa sig og aðra af reynslu sinni
og létta þannig af sér ýmsu því stóra og smáa sem íþyngir manninum í samfélag-
inu, sem neitar honum um þessa nauðsynlegu hreinsun. Annars konar samfélög
hafa haft skilning á því, og það er m.a. þáttur í sumum trúarbrögðum. Maður-
inn þarf að hreinsast af reynslunni svo hann geti haldið áfram að draga lífs-
andann, ekki endilega flekklaus en að minnsta kosti sæmilega óbrenglaður.
Hver sá sem skyggnist inn um dyrnar á húsi skáldskaparins á kost á að finna
sér sæmilegan griðastað þótt auglýsingabæklingarnir lokki hann ekki þangað.
Hann finnur sér að minnsta kosti stundarathvarf í ljóðinu sem er heimur
draumsins, í senn flótti og barátta. Þótt hann hverfi þaðan með meiri trega en
áður, því það er einmitt treginn sem rekur hann þangað.
Ljóðskáldið og rithöfundurinn Octavio Paz frá Mexikó telur ljóðlistina vera
drottningu allra listgreina, og jafnvel merkasta af öllum mannlegum athöfnum.
Hann lítur svo á að ljóðagerð felist ekki í því að ná valdi yfir orðunum og efninu,
heldur eigi hún að frelsa orðin úr viðjum sínum og leysa þar með úr læðingi upp-
runalegan galdur þeirra og kraft. í því skyni þarf að frelsa orðið undan hagnýtu
hlutverki þess sem tjáningarmiðils. Og eins og hann segir í einu ljóða sinna vill
hann hafa orð sem eru blóm, sem eru ávöxtur, sem eru athafnir.
Eitt andartak hættir orðið að vera hlekkur í keðju tungumálsins
og ljómar eitt og sér, mitt á milli þess að vera upphrópun og hrein
270