Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
in hlið himnaríkis í ofurhæð hins óendanlega geims og þar ríkir fögnuður og feg-
urð, friður og réttlæti án enda. Og eins er glöggt um að lítast niður í neðsta víti
undirdjúpannaj þar sem mannssálirnar kveljast í eldi og brennisteini og eiga
þaðan aldrei afturkvæmt. Kenningin var ótvíræð, ofurvald hins illa meðal
manna var svo yfirþyrmandi að reiði guðs varð ekki slökkt nema fyrir blóðfórnir
og ósegjanlegar kvalir Krists á krossinum, og með sífeldri iðrun og trú á hann og
aðeins fyrir þá trú var von um lausn frá fordæmingunni, eftir dauðann var engin
iðrun tekin gild. Víst var að allur fjöldinn af mannfólkinu skalf og nötraði fyrir
ofurefli hins illa og fyrir reiði guðs, fyrir þeim vendi sem vofði eins og hræ-
gamraur yfir baki syndarans, og hver var syndlaus?
Þegar ég nú legg hönd á þessa bók, fara um mig straumar aldarfarsins. Á allri
lífstíð Jóns biskups Vídalíns, seinni hluta sautjándu aldar og fram á þá átjándu,
var íslenska þjóðin undirlögð af margskonar plágum.
í annálum segir: Að oft komu svo harðir vetur að búpeningur féll umvörpum,
svo við auðn lá í sumum sveitum og mannfólkið fylgdi fénu eftir í hungurdauð-
ann. Fjöldi fólks hraktist um á vergangi og varð úti á heiðum og dó í kröm sinni
og kvöl, oft á milli bæja. Verslunareinokun hrjáði landsmenn og fláði inn að
skinni, og landslög tóku hart á yfirsjónum manna. Á þessum árum voru margir
menn brenndir á báli, sakir galdra. Konum var drekkt í Drekkingarhyl vegna
barneigna utan hjúskapar, eða fyrir að bera út börnin sín í umkomuleysi og ör-
birgð. Árlega voru margir þjófar hengdir eða hálshöggnir, sumir voru hýddir
eða brennimerktir, oft fyrir litlar sakir. Og allt þetta syndumspillta fólk vissi á
sig vítiskvalir eftir dauðann. Refsivendir laganna og trúarinnar voru armlangir.
Og á allar þessar hörmungar bættist svo stórabóla 1707. Og féllu þá í valinn um
sextán þúsundir landsmanna og margir báru örkuml ævilangt. Af Skálholts-
biskupi dóu 26 prestar úr bólunni.
Enn var landi voru og þjóð til stórtjóns, að valdsmennirnir, sem margir voru
stórauðugir og raunar langt yfir almúgann hafnir, stóðu í sífelldum deildum og
málaferlum, að baki þeim var konungsvaldið með ránsklærnar úti. Sjálfur Jón
Vídalín stóð á Alþingi eftir valdatöku Friðriks konungs fjórða og sá þar landa
sína, marga hina merkustu menn þjóðarinnar, sverja konungi hollustueið
krjúpandi á knjánum, á eyrunum skammt fráLögréttu. Aðeins biskuparnirsóru
eiðinn standandi. Niðurlæging íslands var stórt Víti.
Hússpostilla Vídalíns tekur hart á hverskonar glæpum og afbrotum, hvort
sem þeir eru ríkra eða snauðra, og hlið við hlið troða þeir eldinn í neðra. Valds-
menn og kónga tyftar postillan segjandi:
„Hin grimmu villidýrin á mörkinni hafa sinn vissan skammt, og þau taka
ekki bráðina nema hungruð, en græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda, hann ét-
ur altíð og er þó altíð soltinn, hann óttast ekki guð, og eigi skammast hann sín
fyrir mönnum, hann þyrmir ekki föður né móður, hann undirþrykkir ekkjuna
366