Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 60

Tímarit Máls og menningar
Það er ekkert óeðlilegt að þessi ítalski táknfræðingur skyldi kjósa sér þetta
söguform. Ráðning glæpa byggist á réttum lestri tákna, þ.e.a.s. ummerkja
ódæðisins. í fræðiritum sínum hefur Eco lagt ríka áherslu á það að inntak eða
táknmið tákna verði ekki ljóst fyrr en viðtakandinn hafi túlkað táknið í ákveðnu
samhengi, táknkerfi (,,kóda“), sem hann annað hvort kann þegar skil á eða reynir
að mynda til að táknið verði skiljanlegt með tilliti til málsamhengis síns.24) Hér
má sjá ljós tengsl við hinn symbólska táknheim sem Kristeva fjallar um; merk-
ing orðræðu verður ekki skilin í raun nema hún verði hluti af ríkjandi máli sam-
félagsins.
í Nafni rósarinnar sér Vilhjálmur af Baskerville mynstur úr Opinberunarbókinni
að baki glæpanna og þannig býr hann sér til orsakasamhengi og í raun sögu sem
skýrir innra samhengi þessara voveiflegu atburða, sögu sem síðan reynist ekki
eiga við rök að styðjast þótt hann rambi um síðir á vissa „lausn“. Hann viður-
kennir fyrir Adso að „það sem ég hef ekki skilið er afstaðan milli tákn-
anna. . . . ég hefði átt að vita vel aðþað er engin regla til í alheiminum." „Einu
sannleikarnir sem koma að gagni eru áhöld sem á að fleygja frá sér.“25)
En að táknkerfi séu einungis túlkunaráhöld sem megi fleygja eftir notkun
samræmist ekki lög-máli föðurins, hvorki máli né lögum samfélags þar sem
byggjaþarfástöðugum grunni. „í upphafi varorðið" er Biblíumál sem bæði Eco
og Thor hafa beint sjónum að í verkum sínum — og um þetta orð, „Logos", ber
ekki að efast, það felur í sér ótvíræð lög guðs föður og jafnframt vald hans til að
ákvarða merkingu orða og gerða. Öll samfélög hneigjast til að samsinna guðlegu
eða fóðurlegu forræði, og saga samfélagsins veltur ekki síst á því hvernig þessu
forræði er hlýtt.
Nú má sjá enn betur hversvegna sakamál eru aðkallandi söguefni. Þau fjalla
um brot á lögmálum samfélagsins, brot sem ögra merkingarheimi okkar og við
vitum að fulltrúar þessa merkingarheims munu reyna að hegna sökudólgnum til
að tryggja jafnvægi kerfisins. Sakamál eru trygging fýrir sögu sem ögrar veröld
okkar en kemur henni síðan aftur í samt lag. Við þráum bæði ögrunina, hætt-
una, og líka öryggið sem felst í lausn málsins. í Ópi bjöllunnar er kona sem er
ekki nógu ánægð með þær sögur sem þar er að hafa og kvartar yfir að ekki sé
„hægt að segja neinar einfaldar sögur af venjulegu fólki einsog því sem er að
drepa hvað annað í blöðunum eða drukkna í stórflóðum í Bengal eða lendir af til-
viljun í flugvél sem einhverjir arabískir vesalingar ræna og hóta að drepa í eyði-
mörkinni.“ (61).
í upphafi Grámosans virðist sem þessi kona ætli að fá ósk sína uppfyllta. Að
lokinni stuttri svipmynd af tveimur ferðalöngum verðum við vitni að fyrirvara-
lausu og hrottalegu morði er karlmaður drekkir óléttri ástkonu sinni í á. Lesanda
finnst hann þegar kominn á kaf í sögu; mikil forvitni vaknar, spurningar um til-
drög og eftirmála morðsins. En í sögu Thors verðum við oftar en einu sinni að
322