Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 68

Tímarit Máls og mentiingar
innar, Stendhal (1783—1842), Balzac, Flaubert (1821-1880) og Maupassant
(1850—1893) skrifuðu allir slíkar sögur.1’
Vinsældir skáldsögunnar fóru sífellt vaxandi á 19. öldinni, svo mjög að fram-
farir í prentlist og almennari lestrarkunnátta geta ekki skýrt það til fullnustu. Til
marks um það er að árið 1891 seldist skáldsagan L’Argent (Peningarnir) eftir Emile
Zola í 50.000 eintökum, en það var þá algert met, og La Débácle (Hrunið) eftir
sama höfund sem kom út ári síðar seldist í 224.000 eintökum fram til aldamóta
1900. Þess vegna skýtur skökku við að einmitt á þessum árum (1885—1895) skuli
koma upp sú hugmynd að hin hefðbundna skáldsaga hafi gengið sér til húðar. Þær
raddir heyrast að ekki sé lengur neitt til að skrifa um, skáldsagan hafi tekið allt
fyrir, hún sé orðin gjaldþrota, og um leið er imprað á að koma þurfi ný tegund af
skáldsögu, sem enginn veit þó hvernig á að vera. Michel Raimond er sá bók-
menntafræðingur sem mest hefur rannsakað þróun skáldsögunnar í Frakklandi,
og hann telur að á þessum árum hafi orðið til „bil á milli framkvæmda og kenn-
inga í skáldsagnagerð, á milli skáldsagna sem lesnar eru og þeirra sem menn
dreymir um, milli þeirra sem gefnar eru út og „skáldsögu framtíðarinnar", þessar-
ar fyrirmyndarsögu sem hver og einn gefur það útlit sem honum líkar".
Víst er um að milli 1890 og 1914 var skáldsagan ekki vinsæl bókmenntagrein
hjá rithöfundum af yngri kynslóðinni, enda er orðið kreppa oft nefnt í sambandi
við hana áþessu tímabili. Ástæðurnar fyrirþví eru margar, og máeinkum tengja
þær þjóðfélags- og hugarfarsbreytingum. Þetta eru miklir breytingatímar í
Frakklandi. Eftir Parísarkommúnuna er mörgum ljóst orðið. að borgarastéttin
hefur ekki hreinan skjöld. Hugmyndafræði nítjándu aldar að, heimurinn myndi
sjálfkrafa breytast til hins betra með vaxandi iðn- og tæknivæðingu, hefur beðið
skipbrot. Stéttaskiptingin verður æ augljósari, borgirnar eru fullar af fátækum
öreigalýð, og nú verða fyrst til raunveruleg verkalýðshreyfing og sósíalistaflokk-
ar. Einnig tekur að bóla á harðri þjóðernisstefnu sem kemur meðal annars fram í
því að höfundar hennar álíta að Frakkland sé sigrað land í hnignun þar sem út-
lendingar, einkum gyðingar, ráði öllu. '1 Andstæður þessar kristallast síðan rétt
fyrir aldamótin í Dreyfusarmálinu.
Þjóðfélagsbreytingunum fylgdi viss upplausn og firring sem sennilega hafa
gert að verkum að breytingar urðu á bókmenntasmekk á þessum árum. Áhugi á
andlegum efnum eykst, það fer að þykja eðlilegt að snúast til kaþólskrar trúar og
fólk flykkist á fyrirlestra heimspekingsins Henri Bergson (1850—1941). Menn
þykjast hafa viðbjóð á öllu sem viðkemur samtímanum, „nútímaveröldinni" eins
og sumir vilja kalla hann.11 Þetta ógeð á samtímanum er sennilega orðað fyrst hjá
skáldinu Charles Baudelaire (1821-1867), fyrsta „módernistanum", en symból-
istar, framúrstefnumenn þessara tíma, feta dyggilega í fótspor hans. í þeirra aug-
um skipta hlutirnir engu máli, heldur hugmyndirnar, og í stað þess að lýsa hlut-
um skulu hugmyndir ræddar. Fagurfræði þeirra mælir með stuttum textum frek-
330