Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
tveim sem mynda ramma í sögunni er tekið fram að hann sé klofinn maður og að
því leyti í ætt við fyrri sögupersónur og förumenn Thors. Presturinn spyr hann:
„Hvernig getur þú verið tvennt í einu? Skáld með skylduna að skilja það sem
reynir að lifa. Og dómarinn ægilegi sem lokar sig fyrir því sem kemur ekki heim
við paragrafana í þessum tilbúnu lögum ykkar." (151). Það er athyglisvert að
presturinn skuli taka fram að lögin séu tilbúin, rétt eins og Vilhjálmur í sögu
Ecos segir um öll táknkerfi.
Með dómnum hefur Ásmundur dæmt skáldið í sér. Þegar í upphafi kemur
fram að sem skáld nýtur hann þess að „fara um fold og lesa skart hennar í hugar-
sjóð.“ (13). Það er þessi lestur náttúrunnar sem veitir mesta útrás hinu rásandi
sjálfi í þessari sögu. Á löngum köflum er líkt og sakamálið fái enga framrás
vegna náttúrulýsinga úr ferð sýslumanns á dómstað. Það má segja að þær trufli
söguna og skapi um leið stemmningu sem gengur á skjön við rökvísa meðferð
sakamálsins; hið sama kemur fram í þeim köflum er segja frá draumum sýslu-
manns. Náttúran, landið og undirvitundin verða því til að grafa undan þeirri
hefðbundnu raunsæisformgerð sem sakamálið hefði getað fallið í. Undir bókar-
lok segir að „dökkgrá ský og tásur teygðust útum rjómagult hvolfið ..."
(248). Ef orðið tásur kæmi einungis fyrir þarna myndi maður ætla að það merkti
bara skýjahula. En það birtist nokkrum sinnum í sögunni og túlkar einmitt þá
skáldlegu reynslu sem stendur öndvert við fullvissu þá sem leitað er að í saka-
máli. Á einum stað segir: „Orðatásur liðu um hugann, leituðu tengsla án þess
væri knýjandi." (36) Tásur erþað sem ekki býr yfir fullmótaðri merkingu; þeir
komast næst því að „lesa“ þær sem ekki æðrast þótt táknin séu tætingsleg og
óljós.
„Tásur" er einnig notað er bróðirinn ákærði horfir á skýjafar um himininn
(58). Skýin í sögunni mynda eins konar spegilmynd vatnflaumsins sem áður var
minnst á og hvorttveggja má teljast tákn hinnar semíótísku móðu. Bróðirinn er
óttasleginn þegar hann er hrifinn með í þann flaum, en um leið þráir hann að
láta hann gleypa sig, þráir að brenna til ösku í eldinum í skauti systur sinnar
(84-5). Ef til vill má segja að hann þrái að komast aftur á stig hins fullkomna
líkamlega sambands barns við móðurina. Eitt sinn grætur hann eins og barn og
liggur með höfuðið í skauti systurinnar, rétt eins og hann kynni að fá færi að
skríða þar inn, hreiðra um sig í móðurlífi (54). Þar er hann raunar fyrir þegar, í
líki barns síns.
En bróðirinn er líka einskonar tvífari dómarans. ítrekað er lögð áhersla á hlið-
stæð ástasambönd þeirra og í sumum lýsingum er lesandi í vafa um hvorn þeirra
hann sjái. Stundum er því líkast sem Ásmundur sé að ímynda sér eða skálda
veruleika bróðurins eða þá að vefa hann í eigin fortíð, eins og þegar svo virðist
sem áðurnefnt atriði sé „endursýnt": „hann“ er með höfuðið í skauti „hennar"
(98), en þessi svipmynd virðist svo vera í huga Ásmundar og er ef til vill af hon-
324