Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
lega eru bækur Malraux og Céline nýstárlegar og frumlegar þó ólíkar séu. Og þó
sögur Aragons beri keim af gömlu raunsæisskáldsögunni, er í þeim ljóðrænn
tónn sem er ættaður frá árunum þegar hann var súrrealískt skáld. í heild má
segja að millistríðsárin öll hafi verið einkar frjósamt tímabil í skáldsagnagerð í
Frakklandi.
Nafnið Vonin sem André Malraux gaf bók sinni um Spánarstríðið var táknrænt.
Þegar hún kom út var enn von til að hægt væri að stöðva heimsstyrjöldina sem
menn óttuðust að væri í aðsigi. En árið 1938 voru þær vonirað engu orðnar. Her
Francos hafði sigrað lýðveldissinna á Spáni og þjóðarleiðtogar í Evrópu virtust
hafa gefist upp fyrir Hitler. Ljóst var að stríðið yrði óumflýjanlegt, og vonleysis-
og fáránleikatilfinning grefur æ meir um sig. Verk Kafka og heimspekinganna
Heidegger og Kierkergaard öðlast nú fullt gildi og eru töluvert lesin í Frakk-
landi. Árið 1938 kemur út skáldsaganLrfN<z//.réé(Ógleðin)eftirJean-Paul Sartre
(1905-1980) og fyrstu bækur Albert Camus (1913-1960) koma líka út á þessum
árum. í þeim speglast nýr skilningur á manninum og tengslum hans við veröld-
ina. Roquentin, aðalpersónan í La Nausée, er einmana og ómannblendinn og
hefur ekki raunverulegan áhuga á neinu, talandi dæmi um hversu lífið sé lítils
vert.
Á stríðsárunum var öll skapandi starfsemi í Frakklandi algerlega háð pólit-
ísku valdi, og útgáfustarfsemi undirstrangri ritskoðun, og hún fór sífellt harðn-
andi er á stríðið leið. Sumum rithöfundum var algerlega meinað að gefa út bæk-
ur, aðrir máttu ekki skrifa í dagblöð og bækur nokkurra voru í endurútgáfu-
banni. Menningarvitar Þjóðverja undir forystu Ottós nokkurs Abetz létu loka
mörgum útgáfufyrirtækjum og höfðu önnur undir ströngu eftirliti. Aldrei áður
á öldinni hafði komið jafn skýrt í ljós að bókmenntirnar voru ekki óháðar sögu-
legum atburðum, þær hlutu bæði að hafa áhrifáþáog mótast afþeim. Á tímum
sem þessum hlaut skáldverkið að hafa hugmyndafræðileg og siðfræðileg áhrif.
Þannig varð rithöfundurinn í hernumdu landi eins konar „opinbereign", maður
sem hafði skyldur við samtíð sína. Það skipti máli hvernig hann kom fram,
hvernig hann hagaði sér og hvar í flokki hann stóð. Eiginlega skiptust rithöf-
undar í þrjá flokka hvað afstöðu til hernámsins varðaði: 1) þeir samþykktu að
vinna með Þjóðverjum og gáfu auðveldlega út bækur; 2) störfuðu leynilega með
andspyrnuhreyfingunni og gáfu bækur út erlendis eða með leynd í Frakklandi;
3) þögðu og biðu þess að allt gengi yfir. Þjóðverjum var mikið í mun að fá þekkt
nöfn í lið með sér til að reyna að viðhalda tálsýninni um bókmenntir óháðar
stjórnmálum og tókst það í fýrstu, til dæmis tók Drieu La Rochelle að sér að
stjórna hinu virta tímariti millistríðsáranna, La NouvelleRevuefranqaise. En hann
hætti fljótlega að geta fengið góða rithöfunda til liðs við sig.
Stríðsárin voru því ekki frjór jarðvegur fyrir skáldsagnagerð. Fáeinar merkar
340