Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 72

Tímarit Máls og menningar
um tilgagns nema vopnaframleiðendum. Frægastaskáldsaganskrifuðútfráþeim
sjónarhóli er Le Feu (Eldurinn, 1916) eftir friðarsinnann Henri Barbusse (1873—
1935), en hún var reyndar samin meðan á bardögum stóð. Aðrir reyndu að finna
eitthvað jákvætt í hildarleiknum, töldu að þar hefðu menn lært að sýna hetjuskap
og bindast bræðraböndum. Af þeim má nefna Henry de Montherlant (1896—
1972) og Drieu La Rochelle (1893-1945). Enn aðrir sýndu stríðstímann út frá
sjónarhóli þeirra sem ekki tóku þátt í stríðinu, lýstu jafnvel hinu ljúfa lífí sem
stundað var að baki víglínunnar. Sagan Le Diable au corps (Með Skrattann í
skrokknum, 1923), eftir rithöfundinn unga Raymond Radiguet (1903—1923),
segir frá ástasambandi hermannskonu og 16 ára unglings. Hún olli geysilegu
hneyksli og varð metsölubók eftirstríðsáranna.
En menn kusu helst að gleymaþessum erfiðu árum. Grámyglulegt hversdagslíf
eftirstríðsáranna, upplausn og efnahagsörðugleikar í þjóðfélaginu hvöttu fólk til
að skemmta sér og flýja raunveruleikann. Skáldsögur frá þessum tíma gerast
gjarnan í veröld sem er eins ólík heimi miðlungsmanns eftirstríðsáranna og hugs-
ast getur. Stundum í ímynduðum eða fjarlægum heimi eins og hjá ævin-
týrasagnahöfundinum Pierre Benoít (1886—1962) sem var sennilega mest seldi
höfundurinn á þessum árum.91 Stundum í lúxusheimi ríka fólksins eins og hjá
Paul Morand (1888-1976) sem lætur söguhetjur sínar veraáeilífum ferðalögum, í
hótelum, farþegaskipum og lestum með fullar hendur fjár, en þó er undirtónninn
í verkum hans dapur. Sumir láta skáldsögurnar gerast í sveit og lofsyngja sem
ákafast samband manns, náttúru og dýra (Maurice Genevoix, 1890—1980, Jean
Giono, 1885-1970). Með því að gera uppreisn gegn fáránleika tilverunnar og
meðalmennskunni, sköpuðu súrrealistar sér líka sinn eigin heim, öðruvísi en
þann sem í kringum þá var.
En aðalforsprakki súrrealismans, André Breton (1896—1966), var ekki hrifinn
af skáldsögunni sem bókmenntagrein, nema því aðeins að skilgreiningu á henni
væri gerbreytt. Hann fordæmdi raunsæisskáldsöguna og taldi að skáldlegur inn-
blástur ætti fullan rétt á sér, eins og sjá má í sögu hans, Nadja, frá árinu 1928.
Sumir telja reyndar að Nadja sé alls ekki skáldsaga, heldur sjálfsævisaga þar sem
draumurinn gerir innrás.HI) En þó menn vilji almennt ekki ganga jafn langt og
Breton í breytingum á skáldsögunni, verður hún á þessum árum mun sveigjan-
legri og ljóðrænni en áður, og má í því sambandi nefna jafn ólíka höfunda og Col-
ette (1873—1954), Giono og Giraudoux (1882—1944), jafnvel Franqois Mauriac
(1885—1970) og sálarlífslýsingar hans. Margir héldu að skáldsagan sem slík væri
búin að vera og til væri orðin einhver ný bókmenntategund: „Menn héldu að það
væri raunsæið sem hefði skapað nútímaskáldsöguna og að skáldsagan væri gerð
fyrir raunsæið", segir Michel Raimond.1”
En franska skáldsagan var bara að byrja að laga sig að breyttum heimi. Og um-
ræðan um hana á þriðja áratugnum kom ekki aðeins til af breyttum þjóðfélags-
334