Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Qupperneq 82

Tímarit Máls og menningar
Jónas bíður vikum saman eftir því að hann hafi tíma fyrir Islandslýsinguna:
„Ogæfan er að verkið okkar Steinstrúps, sem ég fyrir mitt leyti er næstum
búinn að fullgera er enn of langt undan landi til þess að ég geti stutt mig við
það. Hann situr nú í öðru og verður ekki rifinn úr því þennan né næsta
mánuð.“16 A meðan liggur Jónas uppi á kjarnafjölskyldu Steenstrups; í
heimili eru kona Steenstrup, lítil dóttir og mágkona. Hann er utanveltu,
ófullnægður, einmana — og hundleiðist.
Vorið 1844 fer hann aftur til Kaupmannahafnar og á þá ár eftir ólifað.
Eftirmæli hans um Soro, þegar komið er til Hafnar, eru þessi: „Saurar sjálf-
ir liggja lágt, og loftið er þar óhollt og þokusælt, en fallegt er þar í kring.
Andinn í bænum er heldur en ekki smákaupstaðarlegur, og ekki held ég
vísindi geti vel þrifist, nema í stórborgum eða þá fyrir einstaka menn í
sveitaró."17
Var Jónas jafn misheppnaður og utanveltu í Soro og hér hefur verið lýst?
Kannski — kannski ekki.
Þeir sem hafa trúað á sæluvistina í Soro (þrátt fyrir ummæli Jónasar hér
að ofan) hafa bent á að í Soro orti hann kliðmjúk og glaðleg kvæði, þar á
meðal sonnettuna yndislegu: Ég bið að heilsa og Dalvísu.
Dalvísa er skrifuð undir bragarhættinum triolet18 og Halldór Laxness
segir um hana: „Dalvísur hans eru fremur safn af hliðstæðum ljóðlínum en
kvæði, því þar er hvorki upphaf né endir og eingin stígandi; þær eru eins-
konar litaníukennd upptalning á þeim táknum sem gera sálarlíf dalbúans."19
Hvað á Halldór við með „litaníukennd"? „Litanía" er bænasöngur, víxl-
söngur prests og safnaðar (Drottinn sé með yður/ Og með þínum anda.
/Drottinn blessi þig og varðveiti þig, o.áfr.) í ljóðum fáum við sjaldan
gagnkvæm ávörp víxlsöngsins, við fáum aðeins samtal í víðustu merkinu
þess orðs.
Avarpið eða ákallið, sem oft er táknað með „O, . . .!“ hefur aldrei verið
notað eins mikið í skáldskap og á rómantíska tímabilinu. Sama gildir um
upphrópunina, táknaða með upphrópunarmerkinu, sem hefur hliðstæð
stíláhrif og ákallið.
Avarpið eða ákallið er vandræðalegt stílbragð, maður fer hjá sér, segir
Jonathan Culler.20 „Ó-ið“ eða upphrópunarmerkið er tómt tákn, hefur
enga merkingu eða tilgang annan en að tákna einhvers konar óp og köll.
Það versta við ákallið er að með því snýr ljóðmælandinn opinskátt baki við
lesandanum til að byggja upp samband við einhvern annan, fífilbrekku eða
flóatetur eða eitthvað. Þessi tilraun til persónugervingar er jafnframt það
sem gerir ljóðið að ljóði, að mati Cullers. Það sem kallað er á, er með ákall-
inu gert að viðfangi eða „þér“, persónu sem hægt er að tala til, sem hægt er
að ná sambandi við. Sögnin er oftast í viðtengingarhætti eða boðhætti og í
344
J