Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 9

tékkóslóvakískar sveitabyggðir fyrir þrjá-
tíu árum og lét ekki eftir stein yfir steini.
Afleiðingamar urðu annarsvegar þær að
tugþúsundir manna létu lífið í fangabúð-
um, þeim var fómað á stalli vísindaóra um
bjartari framtíð. A hinn bóginn er það
staðreynd að raunverulega dró úr félags-
legum mótsögnum og oki stritvinnunnar í
sveitum jafnframt því sem landbúnaðar-
framleiðsla jókst.
En það er ekki þetta sem hér skiptir
máli, og ég minnist á þetta af öðru tilefni.
Þrjátíu árum eftir þennan fellibyl, sem
feykti á brott hinu hefðbundna bændabýli,
staðfesta vísindin nú furðu lostin það sem
nær ólæs bóndinn vissi á sínum tíma: Að
hver tilraun til að vaða svo tillitslaust og
óafturkallanlega yfir landamerki náttúru-
heimsins með arf sinnar varfærnislegu,
persónulegu reynslu, sem menn áður
höfðu þegnsamlega haldið í heiðri — til-
raunir til að taka náttúruna með valdi og
hæðast að leyndardómum hennar, í stuttu
máli að afnema guð og leika hlutverk hans
— að hver slík tilraun hlýtur að koma
manninum í koll. Það sýnir reynslan nú.
Við það að áður ósánar reinar milli akra
voru plægðar upp og skógur höggvinn
hefur fuglalífi á ökrunum verið útrýmt;
þar með var dottin úr sögunni náttúruleg
og ókeypis vöm uppskerunnar gegn skor-
dýrum. I annan stað eru akurlöndin ekki
lengur hólfuð sundur heldur orðin sam-
felld flæmi, og af þeim sökum skolar rign-
ingarvatn árlega brott miljónum rúm-
metra af frjómold sem margar aldir þurfti
til að mylja og mynda. Tilbúinn áburður
og skordýraeitur menga stórlega allan
jarðarávöxt, svo og moldina og vatnið.
Þungar vinnuvélar þjappa landið og gera
jarðveginn loftþéttan og þar með ófrjóan.
Kýr í risastórum fjósum fá taugaveikl-
unareinkenni og missa nyt. Landbúnað-
urinn krefst æ meiri orku frá iðnaðinum
(landbúnaðarvélar og verkfæri, tilbúinn
áburður, síaukinn flutningskostnaður
vegna sérhæfingar á hverju framleiðslu-
svæði). Þannig má halda lengi áfram. í
stuttu máli sagt: Framtíðarhorfur eru ugg-
vænlegar og enginn veit hvað komandi ár
og áratugir hafa í farteski sínu.
Hvílík þverstæða: A tímaskeiði vísinda
og tækni telur maðurinn að hann geti bætt
líf sitt með því að skilja flókin lögmál
náttúrunnar og færa sér þau í nyt — og
svo eru það einmitt þessi flóknu lögmál
sem að lyktum koma manninum að óvör-
um og bregða fyrir hann fæti. Maðurinn
hélt sig geta skýrt allt í náttúrunnar ríki og
náð valdi á henni, en niðurstaðan er sú að
maðurinn hefur eyðilagt hana og komið
sjálfum sér út úr húsi hennar.
Hvað er það þá sem bíður „mannsins
utan náttúrunnar“? Þegar öll kurl koma til
Maðurinn hélt sig geta skýrt
allt í náttúrunnar ríki og náð
valdi á henni, en niðurstaðan
er sú að maðurinn hefur eyði-
lagt hana . . .
grafar eru það einmitt nútímavísindi sem
leggja áherslu á það, að mannslíkaminn er
í raun og sannleika ekkert annað en geysi-
stór umferðarmiðstöð þar sem miljarðar
af lífrænum örverum koma saman og hafa
gagnverkandi áhrif á næsta óskiljanlega
flókinn máta. Allt er þetta svo hluti þess
ótrúlega tröllaukna kerfis sem nefnist líf-
hvel og sjálf jörðin er hjúpuð.
TMM 1990:1
7