Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Síða 32

eresserar sig firir alt öðrum atburðum og
hlutum en við (t. d. er hann mjög inter-
esseraður firir því ef einhver konúngur
gefur manni frakka eða hring.) Ég held
ifirleitt að ekki sé hægt að læra að skrifa
níja íslensku af gamalli íslensku. Það þarf
eitthvað annað.“ Með öðrum orðum:
Nauðsynlegt var að finna nýtt tungumál
sem þynnti hvorki né bældi, tungumál
sem lýst gæti hinu raunverulega: dýpstu
sviðum mannlegrar reynslu. í grein um
Vefarann mikla árið 1927 segist Halldór
vera „að lýsa yfirgripsmiklu sálarlífi, þar
sem grein er gerð fyrir sveiflum, sem
leika alt milli engildóms og djöfulskap-
ar.“13 Til þess þurfti hann tungumál sem
miðlað gæti algerri huglægni, brjálsemi,
bannfærðri reynslu. í tungumáli Vefarans
felst og uppreisn gegn trénuðu táknkerfi,
formúlubundnu máli, venslum og merk-
ingum. í því er byltingargildi verksins
ekki síst fólgið. Óskynsemin er ekki að-
eins tema líkt og hjá Gunnari Gunnarssyni
heldur inntak stíls og forms, inntak sem
öðru fremur birtist í andrúminu, paþosi
verksins, þeirri kennd upplausnar sem
gegnsýrir ritháttinn allan. Stíllinn ein-
kennist af stöðugum umbreytingum,
þverstæðulist og háspenntum andstæð-
um, óvæntum líkingum þar sem reynt er
á þanþol tungunnar, ljóðrænum spreng-
ingum. Hann hreyfist án reglu eða rök-
vísi, síreynandi á eigin takmörk, ekki
heildstæður og sjálfum sér samkvæmur
eins og hjá Gunnari Gunnarssyni. I hon-
um birtist okkur sundurslitið sjálf sem
skortir festu og samsemd, ölvað og á valdi
orða sem grafa án afláts undan sjálfum
sér. Þetta jafnvægisleysi kemur einnig
fram í formgerð Vefarans eins og nánar
verður að vikið. Að því leyti er sagan
gjörólík verkum Gunnars Gunnarssonar
þótt viðfangsefnið sé hið sama: staða og
stefna mannsins á okkar dögum.
3
Saga Steins Elliða líkist við fyrstu sýn
hefðbundinni þroskasögu: fjallað er um
þróun söguhetju, sveiflu hennar á milli
andstæðra sjónarmiða, þjáningu valsins,
lokaákvörðun. Þroskasaga hans er þó
óvenjuleg um margt. Það sést glöggt sé
Fjallkirkja Gunnars Gunnarssonar tekin
til samanburðar. Hún lýsir þroska ein-
staklings frá fyrstu bemsku til fullorðins-
ára, baráttu hans við sjálfan sig, samfé-
lagið og heiminn, baráttu sem leiðir til
hungurs, aðskilnaðar og örvæntingar en
lýkur með aðlögun og samræmi. Sögu-
hetja Fjallkirkjunnar ræður fram úr
vandamálum sínum, verður að heilli
manneskju og hluti af samfélaginu, sætt-
ist við heiminn. Því er á annan veg farið í
Vefaranum sem lýsir ósátt og aðskilnaði,
rofinni vitund, örlögum einstaklings sem
sækist eftir fullveldi og frelsi en mistekst.
Sagan hefst þegar Steinn Elliði er á
19da ári og spannar fáein ár í lífi hans.
Þegar í upphafi er ljóst að hann er tví-
brotinn persónuleiki, í svip hans togast á
andstæðar kenndir. Hugsanalíf hans ein-
kennist einnig af misræmi og mótstæðum
sjónarmiðum; hann togast á milli hins
guðlega og jarðneska, andlega og líkam-
lega, andstæðna sem virðast óleysanlegar
því að það sem sál hans gimist brýtur í
bága við það sem holdið heimtar. Tví-
hyggjan tekur á sig margar myndir en
undir niðri býr andhverfa erótískrar þrár
ogfullkomnunarástríðu, þ.e. löngunar til
að sameinast lífinu annars vegar og yfir-
stíga það hins vegar. Þessi andhverfa
30
TMM 1990:1