Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Síða 92

væru ef til vill fágaðri og skipulegri en
munnleg kvæði annars voru — og þannig
eins konar „millistig“ milli munnlegrar og
skriflegrar hefðar — heldur komust þau
einnig undir áhrif frá erlendu ljóðahefðinni
vegna þess hve staða hennar sem fyrir-
myndar var sterk. Þannig fékk verkið þau
„bókmenntaeinkenni“ sem Lord eignar rit-
aðri ljóðahefð sem slíkri og telur að greini
hana æfinlega frá munnlegri hefð.
En þessar ákveðnu breytingar kvæðastíls-
ins stöfuðu af séraðstæðum á Balkanskaga,
sem sé árekstri tveggja ólíkra ljóðahefða,
og hin almenna ályktun út frá þeim er vit-
laus. Því hvað myndi gerast, ef skáld sem
þekktu aðeins eina ljóðahefð — munnlega
— færu að tileinka sér ritlist: væri líklegt að
þau tækju allt í einu upp á því að ríma,
skipta verkunum í ferhendur, byrja kvæði
sín á hátíðlegum ártölum og þess háttar, ef
það hefði aldrei tíðkast áður? Vitaskuld
ekki: ef ekki væri til staðar einhver önnur
hefð sem litið væri á sem fyrirmynd, er
sennilegast að þau héldu áfram að semja
verkin í þeim stíl sem þau hefðu á valdi sínu
og kannske þróa hann síðan smám saman.
Ef skriftlærðu skáldin kynntust ekki ein-
hverri ljóðahefð sem forðaðist formúlur (og
hefði kannske einhver sérstök stílbrögð
önnur) væri heldur ekki nein ástæða fyrir
þau að nema þær burt úr kvæðum sínum, að
minnsta kosti ekki fyrr en tímar liðu fram
og stíllinn færi að breytast. Við slíkar að-
stæður ætti ekki að vera neitt því til fyrir-
stöðu að á þennan hátt myndaðist kvæða-
stíll sem væri eins konar millistig milli
„munnlegrar" og „skriflegrar“ hefðar eins
og Lord skilgreinir þær.
Rökvilla sú sem Lord gerir sig þama sek-
an umerbýsna meinleg: hún sýnirað alhæf-
ingar hans út frá séraðstæðum í Júgóslavíu
em ótraustar og hafa við hæpin rök að styðj-
ast, en jafnframt hlýtur hún að vekja efa-
semdir um ýmsa aðra þætti kenningarinnar
sem ekki er eins auðvelt að festa hendur á.
Það er því engin ástæða til að taka fullyrð-
ingar Lords um júgóslafnesku fræðin á
nafnverði, heldur getum við nú gengið einu
skrefi lengra, rýnt í lýsingar hans á serbn-
esku kvæðamennskunni og velt fyrir okkur
því sem er kjami málsins: Em einhver rök
fyrir því að serbnesku skáldin hafi einungis
lært utanað sögur og formúlur en aldrei
kvæðin sjálf? Ef svo reynist vera, er þá hægt
að alhæfa kenninguna og fullyrða að það
einkenni „munnlega hefð“ alls staðar og
æfinlega að skáld sem þannig yrkja læri
aldrei nein verk utanað heldur „impróvis-
eri“ jafnan? Þótt þessi atriði þurfi kannske
ekki nauðsynlega að vera tengd, verður að
líta á þau í samhengi, því á þessum tvíþætta
grundvelli hvílir tvískiptingin milli „munn-
legrar“ og „skriflegrar“ ljóðlistar sem er
aðalatriðið í kenningu Lords.
Fyrri hluti röksemdafærslunnar sem áður
var rakin, um óbrúanlegt bil milli munn-
legrar og skriflegrar hefðar, er einmitt dæmi
um atriði sem leikmenn í þessum fræðum
kynnu að veigra sér við að fjalla um: hann
byggist sem sé á ítarlegum lýsingum á því
hvernig sagnasöngvarinn læri list sína frá
14 ára aldri og þangað til hann byrjar að
koma fram á krá með fingurna á lofti og
fiðlubogann á strengnum eina (í 2. kafla
áðurnefndrar bókar). Skiptir Lord náminu í
þrjú stig og lýsir því „innan frá“, ef svo má
segja, hvernig hæfnin eykst smám saman,
hvernig lærlingurinn gerir sér grein fyrir
því að „hefðin sé fljótandi" (bls. 24), hvem-
ig hann lærir að beita formúlunum, skreyta
kvæðin, teygja lopann og þess háttar. í
næsta kafla (bls. 31-45) rekur hann svo í
enn lengra máli, hvernig hljóðfallið og
formúlumar síast inn í ungan svein og hann
nær valdi á listinni. En í öllum þessum
lýsingum fer minna fyrir því að Lord vitni
í heimildir: hann tekur upp orðrétt ýmis
ummæli sagnasöngvara, sem em reyndar í
fullkominni mótsögn við aðalatriði kenn-
ingarinnar eins og síðar verður vikið að, en
90
TMM 1990:1