Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Page 103

einkennist af truflunum, innskotum og órök-
réttri uppröðun tíma sem brýtur í bága við hefð-
bundna línulega frásögn. Öllum atriðum er samt
haldið til haga innan þematískrar heildar sem
grundvallast á innbyrðis tengslum tákna,
hliðstæðna og speglana.
Hinn módemíski þáttur verksins birtist þó
hvað skýrast í frásögn Orra. Stflbragð sem hefur
fyrir löngu fest sig í sessi í módemískum skáld-
skap er að nota persónur sem em fjarlægar
lesanda til að miðla kunnuglegum vemleika á
framandi hátt. Kaflamir sem gerast um borð í
togaranum bera af þessum orsökum af öðmm
hlutum bókarinnar. Gamalkunnugt sjómanna-
kennden með tilheyrandi drykkjurausi og
slagsmálum er séð með nýjum augum persónu
sem erfitt er að samsama sig og því verður
frásögnin mun ferskari fyrir vikið. Sögusviðið
er raunsætt, en sjónarhomið glæðir það nýju lífi
og því tekst það sem annars virðist mistakast í
verkinu; að sameina áhugaverðan stfl og góða
byggingu. í þeim köflum þar sem þriðju pers-
ónu sögumaðurinn ræður ríkjum og í fyrstu
köflunum af frásögn Orra, nær stfllinn sér aldrei
á flug og átakanlega skortir þann blæ sem leikur
um togaraævintýri Orra. Frásögnin nær ekki að
slíta af sér bönd hefðar sem em allt of traustlega
hnýtt utan um tungutak hennar. Dæmi um þetta
er lýsingin á síldarverksmiðjunum á hafnar-
svæðinu (37). Hve oft hefur slíkum yfirgefríum
húsum ekki verið „líkt við hallir í huganum" í
bemsku- og þroskasögum íslenskra höfunda á
síðustu árum. Annað dæmi má finna á síðu 113:
Þegar hann svo lauk upp augunum einn
morguninn og sá herbergið sitt baðað í
sólarljósi hélt hann sig vera að vakna af
löngum og þokukenndum draumi. Hann
hélt niðri í sér andanum og hlustaði
gaumgæfilega um stund því hann átti
hálfpartinn von á að heyra ánægjuglam-
ur neðan úr eldhúsi, jafnvel óm af hljóð-
látum samræðum eins og hann hafði svo
oft vaknað til, í öðrum heimi, aðra
morgna.
Þetta er í eðli sínu ekki slæmur texti en fremur
dauflegur og óspennandi þegar hann á að bera
uppi heila skáldsögu. Hann einkennist af stífni
lflct og höfundur hafi verið hræddur um að missa
á honum tökin héldi hann sér ekki í nægilegri
fjarlægð frá viðfangsefnunum og þessi stirð-
leiki dregur hann mjög niður. Það er til að
mynda nokkuð sláandi þegar Orri, nývaknaður
af dvalanum, lfldr sjálfum sér við hús sem eng-
inn á heima í (8) eða þegar hann bregður fyrir
sig flókinni mynd af endalausu endurkasti
tveggja spegla (21-22). Þessi atriði eru að vísu
skiljanleg út frá þematískri heild verksins og
táknmáli þess en koma fremur flatt upp á les-
andann. Af öðrum slíkum atriðum skulu nefnd-
ar hér þéringamar sem stundum bregður fyrir í
máli geðlæknisins þegar hann ræðir við Axel.
Án efa á notkun þeirra að undirstrika þá fjar-
lægð sem er á milli þeirra en hún kemur hins
vegar nægilega vel í ljós þó ekki kæmu til
þéringar að auki. Þéringar eru eins og flestum
er kunnugt ekki lengur notaðar í málinu nema
þá helst í leiðbeiningarbæklingum.
Táknmáli verksins er komið fyrir í því af
mikilli natni. Lausir hnútar em vandfundnir og
greinilegt að honum hefur verið annt um að
skilja sem fæsta slíka eftir. Þetta er styrkur
verksins og sá þáttur sem gefur því hvað mest
gildi. Lykiltáknin binda það traustlega saman
og em vel útfærð. Þannig er húsið sterkt tákn
fyrir bemskuheiminn og bruni þess einkenn-
andi fyrir fallið ofan úr heiðríkju sakleysisins
niður í myrkviði fullorðinsáranna. Einnig er
spegillinn fyrirferðarmikið tákn og þá sérstak-
lega í upphafi. Hann er til dæmis einkennandi
fyrir hina tvískiptu sjálfsmynd Orra. Sú sjálfs-
vera sem hann man eftir sást í gömlu spegilbroti
fyrir tuttugu og þremur ámm en ný mynd hans
sem hann sér á glerrúðu á sjúkrahúsinu er hon-
um framandleg (12-13). í forstofunni heima hjá
Axel er spegill sem sýnir mynd hans en honum
finnst eins og það vanti eitthvað á hana, að
spegillinn rúmi ekki allt sem Axel í raun er (14).
Eldurinn brennur sömuleiðis glatt bókina á
enda, áminning um að persónumar em sífellt að
TMM 1990:3
101