Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Page 106

og einbeitta athygli.“ Allt skiptir máli og allt
getur komið að notum. Sá sem hugsar og skrifar
verður um leið að velta því fyrir sér hvað hann
er að gera. Hvað þetta varðar þykir mér Þór-
unni bregðast bogalistin. Meðal annars kýs hún
að samsama sig því sem hún af nokkurri tilgerð
kallar „söguhetju vora“ (19, 22, 25, 49). Fyrir
vikið gerir hún Snorra að skilyrðislausu góð-
menni. Hann stundaraðeins vamargaldur(148-
49) og var góður við ekkju forvera síns (152-
54). Þetta er þó aukaatriði, enda ekki lengur
gerðar kröfur til þess að sagnfræðinga verði
hvergi vart í verkum sínum. Það er líka eðlilegt
að Þórunni þyki vænt um Snorra eftir þriggja
ára samstarf. Vandinn er að þessi væntumþykja
er hluti af því meini að höfundur er of nálægur,
jafnvel yfirþyrmandi. Verkið er „þversumman
af mér, verkefninu og tíðarandanum meðan ég
sat við skriftir." (6) Markmiðið virðist vera að
sameina höfund, viðfangsefni og lesendur í
órofa heild. Þórunn hjúfrar fortíðina að sér og
lyftir lesanda á kné sér um leið, í þeim tilgangi
að þau hittist og skilji hvort annað. Þetta verður
til þess að höfundur yfirgnæfir söguna, talar
ekki um heldur talar. Hann verður aðalpers-
ónan, en fortíðin fer fyrir lítið.
Höfundur, lesandi og bók
Hjá Þómnni eru höfundur og lesandi vinir. Hún
talar ekki í eigin nafni, heldur notar hún fyrstu
persónu fleirtölu. Lesandinn fær að vera með.
Honum finnst hann veraþátttakandi í æsispenn-
andi leiðangri í leit að fortíðinni: „Dettum ofan
í þjóðsögu.“ (222) „Leggjum við eyrun." (225)
„Lítum við í Afríku.“ (301) Hann þarf ekki að
óttast að hann villist af leið vegna þess að
höfundur er á vakt: „Látum nú þessari kynningu
lokið og snúum okkur að sjálffi sögunni.“ (18)
Hann þarf ekki einu sinni að hugsa: „Látum
ekki blekkjast — þetta er þjóðsaga." (178) Þeg-
ar öllu er á botninn hvolft er lesandinn líkastur
litlu bami sem þarf að halda við efnið og benda
á alla skapaða hluti, annars tekur það ekki eftir
neinu eða fer að hugsa um eitthvað allt annað:
„Hvaða hugmynd hafði Snorri um Kína, Ang-
óla, flutning þræla milli Afríku og Ameríku, um
ljón, fíla, og mannætur í Brasilíu? Eigum við að
líta í handrit af þessum þýðingum Einars?"
(299)
Annað einkenni á vináttusambandi höfundar
og lesanda er að frásögn er í sögulegri nútíð, en
ekki í þátíð líkt og algengast er og eðlilegast í
sagnfræðiritum. Lesandi á sennilega að eiga
auðveldara með að sjá hlutina fyrir sér þegar
þeir koma fyrir líkt og í hversdagsleika hans
sjálfs: „Snorri fæðist 3. október 1710 inn í stór-
an systkinahóp, sem bólan hefur nýlega höggv-
ið skarð í.“ (16) Þó em gerðar undantekningar:
„Snorri Bjömsson kom í heiminn í Höfh í Mela-
sveit föstudaginn 3. október 1710.“ (25) Vafa-
lítið er það vangá, en fyrir vikið verður það
áberandi hversu ólánleg notkun nútíðar í sagn-
fræði er: „Lærðar yfirsetukonur em ekki til á
þessum tíma, en nýlega hefur verið stigið skref
fram á við með því að skipa svo fyrir að guð-
hræddasta og skynsamasta kona í hverri sókn sé
valin til þess starfa, ein eða fleiri.“ (185) Fram-
vinda frásagnar verður þunglamaleg og girt er
fyrir skilning á foníðinni sem liðinni tíð, ein-
hverju sem er lokið. Fortíðin verður að samtíð
lesandans eða að örlögum alls mannkyns í ei-
lífum tíma.
Þriðja einkennið er að finna í framreiðslu
heimilda. Þórunn biður lesanda fyrirgefningar
á því að hugsanlega hrökkvi hann í kút við að
sjá númer sem vísa aftur fyrir kaflana til heim-
ilda: „Fólk má ekki láta tilvísananúmerin í text-
anum trufla lesturinn." (13) Þetta er óþarfa
minnimáttarkennd. Það sem verra er, og Þómnn
útskýrir hvergi, er að hún hefur ákveðið að taka
aldrei beinar tilvitnanir úr heimildum, að frá-
skildum kveðskap séra Snorra. Að öllum lík-
indum er það ætlað til einfoldunar, svo lesandi
þurfi ekki að leggja mikið á sig til að skilja
skrýtnar setningar eða hafa fyrir því að tileinka
sér málfar 18. aldar. Þess í stað segir hún sjálf
alla söguna. Hvert einasta orð kemur frá höf-
undi og fortíðin kemst ekki að. Það er löstur,
einkum vegna þess að það sem sagnfræði hefur
forvitnilegast uppá að bjóða em eigin orð lið-
104
TMM 1990:3