Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Síða 24

Flóttinn
Hvar á þá ljóðmælandinn eða séra Oddur
að finna sér stað, hver er hann andspænis
kyni sínu og dauða? Hann er aleinn, enginn
hjálpar honum, ekkert viðfang speglar hann
og enginn gefur honum kost á að tala sig út
úr kreppunni:
Voði og tjón er allt tómt og hljótt.
Tryllt getur draugur í auðn og nótt
vitið af mennskum manni.
Lausn séra Odds frammi fyrir Solveigu er
sú sama og lausn Péturs Gauts frammi fyrir
sinni Solveigu — hann beygir hjá. Hann
flýr í ofboði, svíkur sig/hana aftur, dæmir
sig aftur en í þetta sinn er dómurinn endan-
legur og hann hverfur. Séra Oddur hverfur
út úr ljóðinu. Ljóðið horfir ekki lengur á
hann, kannski er það líka að beygja hjá.
Fjórði hlutinn gerist nefnilega inni í bæn-
um þar sem heimilisfólk hjúfrar sig saman
í hlýjunni, sefur en hefur illar draumfarir.
En fólkið er inni og það er saman. Þá er
lagst á ljórann og neyðaróp vekja heima-
menn og viðbrögð þeirra eru þessi:
En út til þess, er átti þá raust,
fýsir engan af vinnusveinum.
Fyrir hurðum úti er hjálparlaust
háður leikur af einum. —
Saman eru þeir veiku ekki sterkir heldur
veikari en nokkru sinni samkvæmt þessum
texta. Fyrirlitning Nietzsche áhópsálinni er
ekki langt undan. Það er tilvistarleg stefna
að hafast ekki að á hverju sem gengur, snúa
sér undan og skjóta ekki slagbröndum frá
fyrr en allt er afstaðið. í ljósi þeirra ofur-
mannlegu átaka sem lýst hefur verið í ljóð-
inu er endir þess íronískur:
En presturinn hefur ei síðan sést.
Menn segja, að hvarfinu valdi
draugur, er mann hafi dregið og hest
í dysina — og báðum haldi.
Þetta segja menn. Hvað geta þeir annað
sagt? En hvað segir Einar Benediktsson?
Hver urðu örlög séra Odds? Er það túlkun
Einars að hann hafi sturlast og fyrirfarið sér
— eins og Solveig? Ljóðið lætur því ósvar-
að. Það segir bara að hann hafi „ei síðan
sést“. En meira að segja það verður hin
tortryggna túlkunarfræði að draga í efa.
„Séra Oddur“ sást nefnilega aftur í ljóðum
Einars Benediktssonar og er þar víða að
finna — og við höfum séð bæði hann og sár
Solveigar aftur og aftur í bókmenntum nú-
tímans.
1. Gils Guðmundsson. Vœringinn mikli. Reykjavík
(Iðunn) 1990. Bls. 58.
2. Tilvitnanir í ljóðið eru úr Einar Benediktsson.
Kvœðasafn. Reykjavík (Bragi) 1964. Bls. 47-51.
3. Trond Berg Eriksen. Nietzsche og det moderne.
Oslo (Universitetsforlaget) 1989. Bls. 28-34.
4. Gils Guðmundsson. Vœringinn mikli. Bls. 40.
5. Geoffrey Clive (ritstj.). The Philosophy ofNietzs-
che. New York (Menton Books) 1965. Bls. 591.
6. Sjá Matthías Viðar Sæmundsson. „Villusýn beinu
línunnar." í Myndir á sandi. Reykjavík (Bók-
menntafræðistofnun) 1991. Bls. 149-165. Matth-
ías sýnir fram á að Einar Benediktsson vefengdi
hefðbundna, vestræna rökfræði í ritgerðum sín-
um á efri árum og reyndi að smíða ný ályktana-
mynstur í sinni eigin heimspeki.
22
TMM 1991:4