Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Qupperneq 34

um ekki við hugmyndina um réttlæti heldur
það réttlæti sem valdsmaðurinn ákvarðar
með tilskipunum og lagasetningu. Tuttugu
árum áður hafði Laxness haldið því fram að
miskunnsemi við svokallaða gagnbylting-
armenn væri glæpur við mannkynið. Hann
hafði fullyrt að aftökur Bucharíns og félaga
austur í Sovétríkjunum væru smámunirein-
ir og hefðu meira að segja komið í veg fyrir
fjöldamorð auðvaldsins. Nú bregður svo
við að hann talar um eilíft gildi miskunn-
seminnar. Hann sættir sig ekki lengur við
að einstaklingum sé fórnað fyrir fjöldann.
Það réttlæti sem þekkir enga miskunn getur
réttlætt hvað sem er.
Siðfræði kommúnismans er steinrunnin
siðfræði byltingarmannsins sem segir að
sagan muni á endanum réttlæta þau ódæð-
isverk sem hann neyðist til að fremja. Hall-
dór Laxness tekur ekki lengur mark á
þessari röksemd. Segja má að með kröfu
sinni um miskunnsemi taki hann undir orð
Alberts Camus í Uppreisnarmanninum\
„Fyrir fórnarlambið er það aðeins núið sem
skiptir máli.“ Sama ár og Laxness skrifaði
bréfið til Wilhelms Piecks sendi hann skeyti
til Krútsjóvs og fordæmdi árásir kommún-
istaflokksins á Boris Pasternak. En árið
áður hafði hann sent Jósefi Kadar forsætis-
ráðherra Ungverjalands „Bænarskjal móti
heingingu rithöfunda". — Þetta var upphaf-
ið að því sem Þórbergur Þórðarson átti eftir
að kalla „rangsnúna mannúð“ í samnefndri
ritgerð.
Laxness hafði fulla ástæðu til að kalla
Janka vin sinn. Þau fimm ár sem hann var
yfirmaður Aufbau-forlagsins komu út þrjár
bækureftir Laxness í Austur-Þýskalandi og
seldust í stórum upplögum. Þetta voru
Islandsklukkan, Heimsljós og Atómstöðin
°g telja má fullvíst að Janka hafi samið við
Laxness um útgáfu á Sölku Völku sem kom
út 1957. Þess má líka geta að alls seldust
um 400 þúsund eintök af bókum Halldórs
Laxness í Austur-Þýskalandi, meðan það
var til, en það er mun meira en seldist í
Vestur-Þýskalandi á sama tíma, sem var þó
mun fjölmennara.
í athyglisverðri doktorsritgerð eftir Guð-
rúnu Hrefnu Guðmundsdóttur, sem fjallar
um viðtökur á verkum Halldórs Laxness í
Þýskalandi, kemur fram að Austur-Þjóð-
verjar voru þegar árið 1953 famir að krefj-
ast þess að Laxness fengi Nóbelsverð-
launin." Þegar hann svo fékk þau 2 árum
seinna var því fagnað í austur-þýskum
blöðum — ekki endilega vegna þess hve
Laxness væri góður rithöfundur heldur var
þetta talinn sigur fyrir sósíalismann. í Vest-
ur-Þýskalandi voru gagnrýnendur hins veg-
ar ekki á eitt sáttir um hvemig bæri að taka
þessum tíðindum. Sumir sögðu að Laxness
ætti verðlaunin skilið vegna þess að hann
væri frábært skáld. Aðrir sögðu að hann
hefði þegið bókmenntaverðlaun Stalíns og
væri þess vegna vont skáld.
Þetta voru tímar kalda stríðsins. Laxness
taldi sjálfsagt að forleggjara sínum Walter
Janka og konu hans yrði boðið að koma til
Svíþjóðar að vera viðstödd verðlaunaaf-
hendinguna. Nóbelsnefndin var á öðru
máli. Hinn frjálsi heimur viðurkenndi ekki
Austur-Þýskaland sem sjálfstætt ríki og því
væri ekkert til sem héti austur-þýsk bóka-
útgáfa. Á endanum hafði þó skáldið sitt í
gegn svo Janka gat keypt sér smóking og
Charlotta síðan kjól og svo flugu þau til
Stokkhólms. Á ballinu um kvöldið bauð
Laxness Charlottu upp í dans og næstu daga
birtust myndir af þeim í heimspressunni
svífandi um gólfin.
Árið 1961, skömmu eftir að J anka losnaði
32
TMM 1991:4