Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Síða 51

Glæden fordi du er til— Og um sorgina
segir hann: „Dyrest af alle Sorger, er Sorg-
en for slet ingenting, ikke for noget du ved
eller tror, Sorgen: bare fordi du er til, og
29
gaar paa den taagede Jord.“
Og Thomas Hardy sagði nýlega fjörgam-
all:
„Any little old song will do for me,
Tells it of joys gone long, or joys to be\
Or friendly faces best, loved to see.“ —
Ég veit ekki hvað þú segir um þessa
gleði, en víst er það, að á henni hefi ég lifað
og nærst andlega og þá líkamlega um leið;
gleðinni yfir því að vera skynjandi, hugs-
andi og skapandi vera, finna þessi guðdóm-
legu öfl starfandi í sér, að skynja hina dýr-
legu náttúru, lífið og lög þess, svo langt sem
skynjanin nær, álykta svo langt sem lógikin
seilist og skapa nýtt í efnis og andans heimi
eða réttara sagt reyna að skynja lög hins
skapandi máttar og verða þeim samtaka.
Jonas Lie sagði á gamals aldri um sjálfan
sig að hann hefði verið: „En eneste blink-
ende Stjeme, paa Nathimlens Dunkelhed.
Et Led i din lænkende Hjeme, O! kæmp-
ende Menneskehed."10 Eða hefði óskað sér
að vera þetta. Og þetta hefi ég óskað mér
að vera, helst brosandi stjama á heiðskírum
himni. Er það ekki gleðiefni að finna að
guðdómsöflin brjóta af sér hlekk eftir hlekk
í efnisíjötrunum og ný og ný fyrirbrigði
birtast úrdjúpum sálarlífsins, undirmeðvit-
undinni, réttara sagt ómeðvitundinni, og
verða að meðvitund, sem þannig þroskar
guðsmyndina í mönnunum. Þetta er sú guð-
dómslind sem sálin verður að bergja á leið
sinni til meiri þroska og valds yfir efninu.
Og nú kem ég að dæmisögunni, sem þú
sagðir okkur í kirkjunni, um lindimar sem
sálin bergði á. Mér fannst hún ófullkomin
og lýsa primitivri lífsskoðun. Þessi svölun
sálarinnar af lindum sorgarinnar finnst mér
fráleit. Fyrst og fremst er svölun eða full-
næging sálarinnar óhugsandi, svo fremi
hún er eilíf, því sú svölun er sama sem
dauði eða „nirvana", algleymi. Þorsti sálar-
innar er og á að vera óslökkvandi og eilífur
og er annars eðlis en þorsti líkamans, svo
að líkingin bilar strax í byrjun. Sorg er eins
og allt annað relativt hugtak = minni gleði,
og því negativt hugtak og afl. Engin ein lind
getur svalað né má svala sálinni; hún verður
að drekka af öllum lindum lífsins, hvort sem
vér köllum þær nú sorg eða gleði, raunspeki
eða rómantík, draumsýnir eða dómgreind,
en umfram allt verður hún að drekka af
lindum síns eigin guðdómseðlis, úr djúpum
sinnar eigin ómeðvitundar, því þar er fólgin
guðsmyndin í oss og eilífðin. Allar guðs-
hugmyndir mannanna eru mannlegar og
þess vegna guðlast, blasfemi, crimen laese
majestatis. Og allar hugmyndir mannanna
um eilífð em tímanlegar, og slíkir smáspott-
ar eiga þar ekki við. Þess vegna getur eilífð
verið sama og augnablik og augnablik sama
og eilífð.31
I bjartsýnni trú á einhvers konar guðlegt
eðli alls lífs virðist Benedikt hafa lifað síð-
ustu æviár sín.
Hann varði lífi sínu til að reyna að bæta
heiminn í þeim „litla afkima“ þar sem hann
dvaldist, gera líf manna þar fegurra, réttlát-
ara og siðmenntaðra. Hann trúði því að
mönnunum væri þetta unnt, að þeir sjálfir
sköpuðu sér örlög, gætu ráðið lífi sínu.
Þó að draumar hans um fegurri og betri
heim væru draumar skálds, orti hann aðeins
eitt erindi á langri ævi. Hann batt það í
hendingar kringum níræðisafmæli sitt. Það
er varðveitt í nokkrum handritum og ber í
einu þeirra dagsetninguna 28. jan. 1936.
Þetta er lífsniðurstaða Benedikts sjálfs. Á
hana ber bjarma þeirrar rómantíkur, er
vermdi hug hans í æsku, eða ný-rómantíkur,
sem hann taldi hafa gefið sér bjartsýnina
aftur. Þau viðhorf haldast í hendur við karl-
mennskuhugsjón höfundar Hávamála og
TMM 1991:4
49