Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Blaðsíða 12

Halldóri Laxness líður Jón líka seint úr
huga, enda var hann húsgöngumaður með
honum í Kaupmannahöfn forðum tíð og
Jón síðar Unuhúsmaður með slumpum.
Allt um það er Jón varla stirðnaður í flæð-
armálinu í Effersey þegar hann er orðinn
Halldóri slík þjóðsagnapersóna, slíkur Jón
í Brauðhúsum, að ekki varð lengur milli
greint hvor maðurinn var hvað. Sagan um
óbóuna í Úngur eg var er jafn fögur og
átakanleg sem hún er með frjálsum skáld-
sagnarblæ. Eða þá sagan um Ludvig Guð-
mundsson í Hamborg sem fer inn á fyrstu
krána í St. Pauli og rekst þar fyrstra manna
á Jón Pálsson ,,sem situr þar í horni og
hefur mist sjón heyrn ilman smekk og
tilfinníng“, og sendir hann næsta morgun
til Vínar „sem er mesta siðmenningarborg
í heimi“; tekur upp úr lummunni árslaun
sýslumanns á íslandi og réttir honum. Að
vísu tekur Halldór það fram, að hann hafi
ekki sjálfur legið á hleri undir borðinu í
þessari knæpu. Nú vil ég hvorki hafa af
Halldóri gran af snilld hans né af Ludvigi
Guðmundssyni örðu af stórhuga hans og
rausn þegar menning annarra var í húfi. En
því miður, skáldskaparins vegna, er í fór-
um mínum bréf eða réttara sagt ferðasaga
Jóns til Vínar, skrifuð föður mínum, og má
svo hver meta hvort skáldskapur sjálfs-
blekkingarinnar eða hin eðla sagnaíþrótt
Islendinga megi sín betur.
Þar sem Halldór dependerar af þjóðsög-
unni (sem er jafnan eðlissannari en sann-
leikurinn), ætla ég að lötra í þau spor og
nefna þá reikisögu sem gekk um Vínarför
Hlíðar-Jóns á mínum unglingsárum. Haft
var fyrir satt að músíkhneigð góðmenni í
höfuðstaðnum hafi skotið saman í farar-
eyri handa þessu tónverkalausa tónskáldi
til Vínar. Meira að segja var þar nefndur
til forystu nafni hans, Jón Pálsson banka-
gjaldkeri, sá öðlingur af manni. Nú segir
sagan að þessir músíkölsku velgerðar-
menn hafi kvatt Vínarfarann niðri á
bryggju og síðan skundað ánægðir til síns
innis, að hafa komið góðum hæfileikum á
göfuga braut.
Á þessum árum var það (og mjög við-
sjárverður) háttur skipa á útleið að hafa
viðkomu í Vestmannaeyjum. Þar sem um-
rætt og væntanlegt tónskáld þekkti díversi
kúltúrelement í staðnum dvaldist honum
þar lengur en svo að rétt áframhald yrði
með skipsferðinni. Ofan á það bættist, að
tregt var um drykkjarföng á þeim vondu
árum, jafnvel þótt menn gengju með
hundraðkalla á sér í vösum. Árni hét fræg-
ur rakari m.m. Böðvarsson á Bárugöt-
unni, og til hans fer nú Jón (og ekki
endilega í rakaralegum erindum) og biður
hann selja sér flösku af Bayrum (sem var
þó af náttúrunnar hendi fremur ætluð á
höfuð en í). Árni rakari réttir Jóni glasið
og segir fimmkall. Jón réttir honum á móti
stóra seðilinn og Árni segir Ja því miður
get ég ekki skift. Þá á væntalegur Vínar-
farinn að hafa svarað: — Það gerir ekkert
til. Eg smátek bara út á það.
Síðan heldur reyfari þessi áfram á þá
lund að Jóni var þrotinn farareyririnn, en
fékk hinsvegar gratís flutning upp á fasta-
landið aftur. Morgun einn árla á svo að
hafa verið barið að dyrum hjá áðurnefnd-
um forystumanni útsendingarinnar og á
pallinum staðið sá sem átti samkvæmt
almanakinu að vera kominn til Dónar
fögru borgar og mælt við velgjörara sinn
á náttfötunum þessi orð: — Haldið þér,
nafni minn, að eitthvert fúndament sé fyr-
ir nýrri kollektíón?
10
TMM 1993:3