Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Page 20

hins vegar væri hér fabrikka í grenndinni
sem héti Alafoss og ynni klæði, kannski
ætlaði hann sér að hringja þangað og ég gaf
honum upp númerið.
Ég skipulegg aldrei hvað ég ætla að skrifa
í framtíðinni, ég hef meira en nóg með þá
þrælavinnu sem ég er á kafi í hveiju sinni.
Hver bók fer langt með að murka úr mér
líftóruna...“
***
Örn Ólafsson bókmenntafræðingur tók
langt viðtal við Halldór upp á band í ágúst
1981 þegar hann var að safna til ritgerðar
um Rauða penna. Viðtalið birtist síðar á
prenti í Morgunblaðinu 28. febrúar 1982.
Þar víkur talinu enn að pólitík en stellingin
er ólíkt yftrvegaðri.
Halldór: „(...) ég var samúðarfullur gagn-
vart róttækri vinstri stefnu vegna ástands í
heiminum sem virtist geigvænlegt. Maður
vildi bæta heiminn af góðmennsku, bon-
homie. Ég vissi upphaflega fátt um forsögu
byltingarinnar í Rússlandi fyrir utan það
sem allir vissu eða þóttust vita. En var snort-
inn af boðskapnum sem fluttur var með
evrópskri aðferð í að breiða út kenningar,
nokkurskonar trúarbragðatækni kendri við
þrætubók, díalektík. Evrópa var að verða
full af stofnunum til að breiða út rússneskan
marxisma leynt og ljóst. Þarna voru mjög
útfamir menn. Hreyfmgin átti sterka skoð-
anabræður í Pans, en þó einkum og sénlagi
í Berlín, útbreiðslustofnanir sem gjama
vom kendar við eitthvað viðvíkjandi verka-
mönnum, en upphaldið á yfirborðinu af
vinstri mentamönnum (...)
Flestum reyndist ógerníngur að halda því
til streitu að vera í senn frómur og hlýðinn
sósíalisti og byltíngamaður eftir að hafa
verið viðstaddur yfirheyrslurnar miklu í
Moskvu. Ég hafði haft þann heiður á sínum
tíma að sitja í þessu dómhúsi frá momi til
kvölds undir réttarhöldunum dagana þegar
helstu foríngjar og ráðamenn rússa voru
yfirheyrðir og löglega dæmdir til dauða af
vinum sínum og nánustu félögum, þeim
sem ekki var búið að koma fyrir kattamef
áður. Það var furðulegt að virða fyrir sér
þessa fánga, blóma rússneskra gáfumanna
og menta, sem fyrst höfðu orðið að þola
hjól og steglu, síðan stjómað Sovétríkjun-
um úr Kreml og nú úttaugaða af svelti og
harðræði í myrkrastofum; horfa uppá þess-
ar nafntoguðu byltíngarhetjur dæmdar til
dauða af kyssvinum sínum og vita þá síðan
skotna einsog hunda um nóttina. Ýmsir
geingu af trúnni víðsvegar í heimi og skrif-
uðu bækur uppúr þessu klórinu þar sem þeir
sögðu öllu til Qandans sem þeir höfðu trúað
á . . . Þetta var einn óbærilegastur harm-
leikur tímans ... Þetta var fróðleg öld. Ég
er feginn og þakklátur máttarvöldum fyrir
að hafa leitt mig in medias res í öllu þessu.
(...) Þetta voru furðulegir tímar: Djengis
Khan. Tartarar. Upphlaup allra djöfla. He-
imurinn útanskotaður á fáeinum árum af
hundgrimmum ofvitum. Kannski hefst eit-
thvað skárra upp úr krafsinu þegar mann-
kynið er búið að gleyma þeirri yfirstöplun
okkar tíma sem táknast af nöfnum tvíbur-
anna siamesísku Hitlers og Stalíns. Heim-
urinn er fljótur að skipta um grímu.
Stundum fellur meira að segja allt í ljúfa löð
sem snöggvast í veraldarsögunni — og þá
er sjaldan von á góðu.“
***
En talið berst ekki bara að pólitík. Bók-
menntir eru sjaldan langt undan og Halldór
veitir á þessum árum fyllri sýn í vinnubrögð
sín og skáldskaparheimspeki en áður:
Lítum á viðtal Illuga Jökulssonar við
Halldór sem birtist í tímaritinu STORÐ, 3
tbl. 1983:
18
TMM 1993:3
j