Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Síða 24

MIÐALDIR
Tveir hugmyndaheimar runnu saman hér á landi á miðöldum, sá
norræni, og sá klassíski/kristni. Fornu dyggðirnar sjö falla í tvo
hópa, grísku dyggðirnar visku, hugrekki, hófstillingu og réttlæti og
kristnu dyggðirnar trú, von og kærleika. Eftir að Tómas af Aquino
setti saman sinn fræga texta um þessar sjö dyggðir fengu þær allar á
sig kristið svipmót.
Grísk heimspeki, sem mótaði grísku dyggðirnar fjórar, miðaðist
við heim yfirstéttarkarla. Kristnin með sitt dyggðasafn vísaði aftur á
móti til alls skrílsins, kvenna líka. Að þessu leyti virkar kristnin sem
andóf gegn hetjusamfélagi fornaldar þar sem heimspeki og öll ytri
völd voru karlanna. Kristnin varð kvenkyni blessun að öðru leyti
sem ekki má gleyma, hún sá til þess að hverri giftri konu var dæmdur
heill karlmaður til æviloka, í heimi þar sem fjölkvæni var lang út-
breiddast. Kristnin höfðaði því að mörgu leyti vel til kvenna, þótt
hún tæki frá þeim embætti prestynjunnar. Heilagar meyjar og
kvendýrlingar kristninnar sýndu þó mikinn hetjuskap sem píslar-
vottar, og þær léku hlutverk áfram í kaþólskunni.
Þetta þýðir ekki að viska, hugrekki, hófstilling og réttlæti hafi ekki
verið kvenlegar dyggðir í fornöld, heldur hélt karlasamfélag fornald-
ar, miðalda og síðari alda konum í þeim samfélagslegu skorðum að
þær gátu miklu síður praktiserað visku, hugrekki og réttlæti á stór-
um skala, svo sem á þingum og á vígvelli. En þegar klassísku dyggð-
irnar fjórar urðu kristnar eftir 13. öld tóku þær á sig blæ sem átti við
öll kynin, viska varð trúarleg þekking, hugrekki trúarlegt lífsafl, hóf-
stilling sérlega siðræn og réttlætið guðs.
í varðveittum germönskum minnum í íslenskum fornbókmennt-
um sem og í íslendingasögunum sýna konur hugrekki, og þeim er
afar annt um réttlætið, að vísu á heimavelli sem er þó oftar en ekki
mikilvæg samfélagsmiðja. Dyggðirnar sjö voru amk. sumar hátt
skrifaðar hér á landi til forna, og höfðu þá allt annað innihald en
grísku heimspekilegu dyggðirnar sem fóru meðalveginn öfganna á
milli. Til dæmis er í norrænu hefndarréttlæti engan hófsaman með-
alveg að finna, en það var þeirra tíma réttlæti og eina leiðin fyrir við-
22
www.malogmenning.is
TMM 2000:2