Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Page 102

RITDÓMAR
hefðbundinna skáldsagna sem eru aftur
komin í tísku. íslendingar hafa ekki með
öllu farið varhluta af þessum vindhvið-
um tískunnar, og ef menn vildu líta um
öxl til bókmennta undanfarinna áratuga
er hætt við að móti þeim rísi andkanna-
legar vofur alls kyns ritverka sem voru
einu sinni í takt við tímann og vöktu þá
athygli svo um munaði, en grófust svo í
þögn og gleymsku. Engu skal um það
spáð hvort þríleikurinn í sínu raunsæja
formi verður endingarbetri, hvort höf-
undur hefur með þessu tryggt sér besta
dráttinn í bókmenntalotteríi okkar tíma:
úr því verður framtíðin að skera. Von-
andi gerist það á þann hátt að menn lesi
bækurnar af gaumgæfni og meti þær
þannig. En á eitt verður að benda. Les-
andinn kemst fljótt að því, og í síðasta
lagi við annan lestur, að í skáldsögunum
þremur er hvert orð hnitmiðað: þau stef
sem mynda meginþráðinn koma gjarn-
an fram þegar á fyrstu blaðsíðunum,
þannig að kraftbirting þeirra þar „merk-
ir“ þau ef þannig má að orði kveða, og
svo virðist sem höfundur viti strax í byrj -
un hvað hann ædar sér með persónurnar
og sjái sögulok fyrir. Ef þetta er „aftur-
hvarf' til vinnubragða rithöfunda sem
rússnesk skemmtiferðaskip eru heitin
eftir, er tilgangurinn ekki nein vinnuhag-
ræðing, hvað sem öðru líður. Sú spurn-
ing hlýtur a.m.k. að vakna hvort formið
mótist ekki fyrst og fremst af því sem
höfundur vill segja um íslendinga sam-
tímans, og er ekki úr vegi að hafa hana að
leiðarljósi við lestur verkanna.
Svo virðist í fljótu bragði sem þríleik-
urinn sé röð af skáldsögum, sem koma
hver á eftir annarri eins og þær myndi
framhaldsbálk, þar sem hin síðasta væri
þá e.k. „sögulok" heildarinnar. En ég hef
þó sterkan grun um að það sé vænlegra
til skilnings að nálgast hann ekki á þenn-
an hátt heldur líta á uppbygginguna líkt
og hún væri í ætt við þrískipta altaris-
töflu, eða „hjaramynd“, af því tagi sem
löngum var siður að hafa í kaþólskum
kirkjum. Þær á vitanlega ekki að „lesa“ í
neinni þráðbeinni röð, heldur er ein stór
mynd í miðjunni sem flytur meginboð-
skap verksins, og svo tvær myndir minni,
hvor til sinnar handar og að vissu leyti
samhverfar, sem sýna eitthvað annað, en
bæta við aðalmyndina, skýra hana á ein-
hvern hátt, svo nauðsynlegt er að láta
augun hvarfla frá einni til annarrar út frá
miðjunni. Á þennan sama hátt mætti nú
segja að Blóðakur, sem er flóknasta og
mesta skáldsaga þríleiksins sé aðalmynd-
in í miðjunni og sitt hvoru megin við
hana séu Tröllakirkja „til vinstri“ og
Vetrarferðin „til hægri“. Þetta skýrir
kannske tímann og ff ásagnarháttinn, því
Blóðakur gerist í samtímanum, þar er
sögumaður, laustengdur málunum, sem
rekur „tveggja ára gamla atburði", ffá
1994, en í hinum sögunum tveimur, þar
sem höfundur talar beint, er farið aftur í
tímann, fjörutíu ár í Tröllakirkju og ein
fimmtíu í Vetrarferðinni. Aukþess verður
athugull lesandi var við, að í Blóðakri eru
smátilvísanir í báðar áttir: það er verið að
rífa verslunarhúsið sem byggt var í
Tröllakirkju, vikið er að „ástandinu" sem
Vetrarferðin snýst um að nokkru leyti, og
fleira mætti kannske tína til.
Samkvæmt þessari túlkun er það sem
sé „myndin í miðjunni“, Blóðakur, sem er
burðarás þríleiksins og flytur boðskap
hans, eða meginhugmyndina, ef mönn-
um finnst orðið „boðskapur“ of gamal-
dags. Þar segir frá grimmilegri baráttu
um völd og peninga, þar sem öllum
brögðum er beitt og hinn slóttugasti og
ósvífnasti, sá sem kann öðrum betur að
færa sér í nyt veiku hliðar andstæðinga
sinna og er óhræddastur við að traðka á
þeim, verður ofan á. Fjöldamargir koma
þar við sögu, m.a. einn af æðstu mönn-
um þjóðarinnar, og örlög þeirra fléttast
saman, uns flestir hafa brotnað niður i
100
www.malogmenning.is
TMM 2000:2