Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Síða 103

RITDÓMAR
miskunnarlausri vél valdabaráttunnar,
nema sá eini sem stendur með pálmann í
höndunum. Sagan teygir sig víðar: það er
ekki aðeins Reykjavík sem verður vett-
vangur voveiflegra atburða heldur er
horft alla leið til Bosníu. Sögulok eru tví-
ræð: yfír þeim grúfir andrúmsloft heims-
slita, en jafnframt er vonarglæta og að
vissu leyti birta, menn hafa sett sig með
hetjuskap á móti ofbeldinu, systurnar
tvær, Theodóra og Vihelmína virðast
hafa tekið einhverjum sinnaskiptum, og
kaþólski presturinn, sr. Bernharður, og
skjólstæðingur hans skilja til fulls hvað
hefur gerst.
Hinar myndirnar tvær, Tröllakirkja og
Vetrarferðin, standa til beggja hliða,
þannig að í heild verður þessi þrískipta
mynd samhverfa utan um Blóðakur, en
þær eru í rauninni bæði hliðstæðar og
andstæðar. Aðalpersónur þeirra beggja,
Sigurbjörn og Sigrún, eiga sér sína
drauma en árangurinn verður eins ólík-
ur og hugsast getur. Sagan um Sigur-
björn arkitekt er nánast því dæmisaga
um að í draumi sérhvers manns sé fall
hans falið. Hann lætur sig dreyma um að
verða mikill maður í sinni grein, og til
þess að ná þeim árangri rækilega gerði
hann á námsárum sínum teikningu að
tröllaukinni kirkju á Skólavörðuholti
með 283 m háa turna, sem kirkja „hinnar
heilögu fjölskyldu" í Barcelona gaf hon-
um hugmyndina að. En þessir draumar
hafa ekki ræst, þvert á móti virðist Sigur-
björn vera utanveltu meðal starfsbræðra
sinna og í þjóðfélaginu; hann er því
beiskur og reiður, ofbeldið kraumar í
honum, og það eru tilraunir hans til að
reisa sig við, hljóta peninga og viður-
kenningu, sem verða honum beint og
óbeint að falli. Að lokum er hann búinn
að vera, fangelsaður fyrir morð og
greinilega orðinn ruglaður, og lokaatvik-
ið, sem vísar til „hinnar heilögu fjöl-
skyldu", undirstrikar á napurlegan hátt
að í þessu brambolti hefur Sigurbjörn
fórnað fjölskyldu sinni.
Þótt draumar Sigrúnar í Vetrarferð-
inni séu einfaldari og raunsærri, því hún
vill einungis verða dugleg veitingakona,
virðast þeir heldur fjarlægir og óraunsæ-
ir í upphafi bókarinnar. Sigrún er nefni-
lega húsmóðir sem hefur nóg að gera við
fjölskyldu sína og tvö börn, og eiginmað-
ur hennar, sem er fyllilega fær um að sjá
sínu fólki farborða, er afbrýðisamur og
alls ekki á því að leyfa konu sinni að
vinna úti, síst af öllu við veitingastörf.
Eigi að síður haga atvikin því svo að hún
er ráðin til starfa á veitingahúsi og kemst
áffam þannig að hún getur síðan byrjað á
eigin rekstri, og að lokum keypt sjálf veit-
ingastaðinn, þar sem hún hóf sín störf.
En margvíslegar aðstæður hernámsár-
anna, sem gera henni kleift að rífa sig upp
og auðgast á þennan hátt, valda því jafh-
framt að hún missir syni sína tvo og
einnig stúlku sem hún hafði tekið að sér
og virðist reyndar geðþekkasta persóna
sögunnar (hún deyr úr þeim sjúkdómi
sem lagði menn einna mest að velli á
fyrstu áratugum aldarinnar, berklum).
Undir lokin er Sigrún komin með nýja
fjölskyldu, eiginmann og tvíbura, en þá
sér lesandinn kjör hennar úr fjarlægð og
fær aldrei þá samúð með tvíburunum
sem hann hafði með sonunum tveimur
og örlögum þeirra. Endirinn er því kald-
ranalegur, hvernig sem á málin er litið.
Hvað er á bak við þessi hliðstæðu en
ólíku örlög? Á unga aldri hafði Sigur-
björn hugleitt að fara í fótspor bróður
síns, sem var trúaður og farinn að nema
guðfræði en dó áður en því námi lyki, en
hann hafði orðið að viðurkenna að til
þess hafði hann enga köllun. Eigi að síð-
ur var stóra hugmynd hans í lífinu
kirkjubygging, en þar sem hann hafði
ekki trú, var þetta áform ekki sprottið af
neinu öðru en hans eigin stórmennsku-
draumum: kirkjan var ekki annað en
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
101