Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.2012, Side 16

16 Fréttir 9.–11. mars 2012 Helgarblað
Þ
að er hráslagalegt í veðri
þegar blaðamaður rennir
upp að Kleppsspítalanum
sem stendur tignarlegur á
gróinni og fallegri lóð við
Klettagarða. Síðustu mánuði hafa
staðið yfir breytingar á einni álmu
spítalans en í vikunni var opnuð
þar ný réttargeðdeild sem tók við af
Sogni.
„Við teljum þetta mikið fram-
faraspor. Þetta er ekki bara spurn-
ingin um að spara heldur sjáum við
þetta frekar sem eðlilega framþróun
í þessu fagi,“ segir Sigurður Páll Páls-
son, yfirlæknir á réttargeðdeildinni,
um leið og hann býður blaðamanni
að ganga inn á deildina sem bæði er
björt og opin.
Fólk forvitið um vistmennina
Hann vekur athygli á garðinum fyrir
utan þar sem iðnaðarmenn eru að
setja upp rammgerða tveggja metra
háa tvöfalda girðingu. „Hún er líka
hönnuð þannig að það er ekki hægt
að horfa inn í garðinn. Það sem ger-
ist er að fólk verður forvitið og svona.
Þannig við þurfum að skoða það
svolítið. En eins og það er nú alltaf
þegar nýbrumið hverfur af málum
þá gleymast þau.“ Vistmenn munu
hafa aðstöðu til þess að viðra sig í
garðinum og þar verður meðal ann-
ars grill og körfuboltaspjald.
Of mikil einangrun á Sogni
Réttargeðdeildin var stofnuð að
Sogni árið 1992 og þar eiga að vist-
ast einstaklingar sem skilyrðislaust
hafa verð dæmdir ósakhæfir sam-
kvæmt fimmtándu grein hegningar-
laga. Einstaklingarnir þurfa að vera
mjög geðveikir og þar að auki alls
ófærir um að stjórna gjörðum sínum.
Þeir sem vistaðir eru á deildinni hafa
í flestum tilfellum framið morð eða
mjög alvarlegar líkamsárásir.
Sigurður segir Sogn hafa verð
alltof einangraðan og það hafi jafn-
vel haft áhrif á endurhæfingu ein-
staklinga sem þar voru vistaðir. „Af
tíu þáttum sem maður getur hugsað
sér að nefna varðandi þennan flutn-
ing þá eru níu þættir jákvæðir. Minn
tími nýtist betur, sálfræðinganna
og félagsfræðinganna. Við vorum
kannski að eyða fimmtán prósent-
um af okkar tíma í að keyra austur.“
Hann segir eina kostinn við Sogn í
raun vera hafa sumarið, sem þó að-
eins varir þrjá mánuði á ári.
Vistmenn ekki læstir inni
Sigurður, sem tók við starfi yfirlækn-
is á Sogni árið 2009, segir að engu
hafi verið fórnað á Kleppi til að koma
réttargeðdeildinni fyrir. Rýmið sem
hýsir hana nú hafði staðið autt og
ónýtt um árabil, en búið er að leggja
niður á annað hundrað pláss á spít-
alanum frá árinu 2002 vegna niður-
skurðar.
Fimm einstaklingar dvelja nú á
réttargeðdeildinni en alls er þar pláss
fyrir átta einstaklinga til langdvalar
og tvo til viðbótar í bráðavistun. Sig-
urður segist vonast til að það dugi.
Rýmið á Kleppi er mörg hundruð
fermetrum stærra en á Sogni og starf-
semin verður öll á einni hæð, sem er
mikill kostur, að sögn Sigurðar. Hann
ítrekar að réttargeðdeildin verði al-
veg lokuð og vistmenn þar komi
aldrei til með að eiga samskipti við
aðra sjúklinga á Kleppspítalanum.
Vistmenn eru ekki læstir inni í
klefum á nóttunni líkt og fangar, til
dæmis á Litla-Hrauni, heldur er um
að ræða vistleg einkaherbergi sem
þeir geta gengið inn og út úr að vild.
Herbergin eru búin rúmi, skrif-
borði, skrifborðsstól, fataskáp með
læstri hirslu, þar sem hægt er að
geyma persónulega muni, og sjón-
varpi. Tvöfalt hert öryggisgler í
gluggunum sem á að vera nánast
óbrjótanlegt.
Fá að pústa í
„time out“-herbergi
Sameiginleg sjónvarpsstofa er á
ganginum, sem og tómstundaher-
bergi þar sem meðal annars er að
finna líkamsræktartæki. Þá er þar
einnig tölvuaðstaða.
Tvö reykherbergi eru á deildinni
þrátt fyrir að slíkt sé í raun ólöglegt
í opinberum byggingum. „Það bara
gengur ekki um hánótt að fólk fari út
að reykja á svona deildum. Við verð-
um að horfast í augu við staðreyndir
lífsins,“ útskýrir Sigurður og opnar í
kjölfarið inn á öryggisgang deildar-
innar.
„Þetta er hannað þannig að ef það
verða vandamál og ef að fólki líður
illa þá erum við hérna með „time-
out“-herbergi,“ segir Sigurður og
sýnir blaðamanni herbergi á gang-
inum. Það er alveg tómt fyrir utan
bólstraðan hvítan bekk sem stend-
ur á miðju gólfi. „Fólk fer hérna inn
í svona þrjár, fjórar mínútur til að
pústa aðeins og hugsa sig um.“ Ávallt
er eftirlitsmaður í herberginu sem
gætir þess einstaklings sem þar er
hverju sinni.
Losna í fyrsta lagi eftir þrjú ár
Til viðbótar við þá fimm einstaklinga
sem dvelja á réttargeðdeildinni nú er
einnig hópur fólks sem er á skilorði
og kemur í reglulegt eftirlit á deild-
ina. Þar er meðal annars fylgst með
fíkniefnaneyslu og lyfjanotkun. Ekki
er þó um eiginlegt skilorð að ræða
heldur þurfa einstaklingarnir að fara
aftur fyrir dóm þar sem felldir eru
svokallaðir rýmkunardómar sem
eru mjög nákvæmir. „Flestir sem fara
héðan út fara á rýmkunardóm sem
er ótímabundinn. Síðan þurfa þeir
að sækja sérstaklega um að losna al-
veg og það heitir losunardómur.“ Fari
einstaklingar ekki eftir dómunum er
þeim skilyrðislaust kippt aftur inn á
deildina.
Menn sem fara út af deildinni
eru yfirleitt á rýmkunardómi í mörg
ár áður en þeir geta sótt um losun-
ardóm. „Það er mjög nákvæmlega
fylgst með einstaklingunum sem fara
frá okkur og þeir fara ekki nema með
nýjum dómi.“
Í undantekningartilfellum, þegar
allt gengur vel og ekki er um að ræða
mjög hættuleg tilfelli, geta einstak-
lingar losnað út af réttargeðdeildinni
eftir þrjú ár, að sögn Sigurðar. Lang-
flest málin taka þó lengri tíma en
það. Svo eru sumir sem fara aldrei af
réttargeðdeildinni.
Enginn framið voðaverk aftur
Aðspurður hvernig árangur með-
ferðar á réttargeðdeildinni hafi verið
í gegnum tíðina segir Sigurður hann
almennt hafa verið góðan. „Við getum
ekki sagt að það hafi verið hundrað
prósent árangur á gamla Sogni en það
hefur ekki gerst að einhver sem var
dæmdur út eftir að hafa verið dæmd-
ur inn á réttargeðdeild ósakhæfur hafi
framið neitt voðaverk í kjölfarið.“
Sigurður segir að rúm tuttugu pró-
sent þeirra sem fái rýmkunardóma
falli í neyslu og eru þeir einstakling-
ar þá teknir aftur inn á deildina taf-
arlaust. Enda geti fólk með geðkvilla
orðið mjög hættulegt í neyslu og er
það sá hópur sem á hvað erfiðast með
að ná sér eftir rýmkunardóma.
Frá árinu 1992 hefur 51 einstak-
lingur verið vistaður á Sogni en Sig-
urður segir að þriðjungur þeirra
hefði aldrei átt að vera þar, enda ekki
dæmdir ósakhæfir. „Mönnum var
bara skutlað úr fangelsi til að róa sig
„Algengasta sjúk-
dómsgreiningin
hjá okkur er alveg örugg-
lega geðklofi eða líkt
ástand; geðhvarfasjúk-
dómar, geðklofasjúk-
dómar, fíknisjúkdómar og
persónuleikaraskanir.
Sumir loSna aldrei af deildinni
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
solrun@dv.is
Úttekt
n Ný réttargeðdeild opnuð á Kleppi n Þar eru vistaðir alvarlega veikir einstaklingar sem ófærir eru um að stjórna gjörðum sínum
Réttargeðdeildin Rýmið á Kleppi er
mörg hundruð fermetrum stærra en á
Sogni og á einni hæð, sem er mun hentugra
fyrir starfsemina. Sigurður Páll Pálsson er
yfirlæknir. myndiR SigtRygguR ARi
garður Iðnaðarmenn eru að leggja lokahönd á rammgerða girðingu sem umlykur garð vistmannanna.