Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 9

vekur alvarlegar spurningar um ástæður og
úrlausnir.
Ástæðurnar eru ekki að fullu ljósar, enda
eflaust margvíslegar. Spurningalistum sem
kennarar eru beðnir að svara hefur fjölgað
mjög undanfarið, ekki síst með könnunum
sem sveitarfélög, einkum þó Reykjavík, hafa
sjálf frumkvæði að. Rannsóknartengt nám á
háskólastigi er orðið umfangsmeira en nokkru
sinni fyrr og stúdentar í menntunarfræðum
og á fleiri sviðum vilja gjarnan afla gagna í
skólum með vettvangsathugunum, viðtölum,
skjalaskoðun og spurningalistum. Skólafólk
þreytist vitaskuld á því að svara fjölda
spurningalista og það eru takmörk fyrir því
hversu mörgum og hvernig athugendum skólar
geta hleypt inn í umhverfi þar sem viðkvæm
samskipti og námsferli eru í gangi. Slíkt skapar
viðbótarálag fyrir kennara og nemendur sem
óvíst er að skili sér í betra skólastarfi í nánustu
framtíð.
Þetta ófremdarástand vekur spurningar um
hvernig best megi haga brýnum rannsóknum í
menntamálum þar sem nauðsynlegt er að reiða
sig á gögn úr skólastarfi. Það er hluti af stærra
máli sem varðar frelsi rannsakenda, stjórnun
rannsókna, rannsóknarheimildir og aðgengi
að rannsóknarvettvangi. Vilji rannsakendur
til dæmis fara að tilmælum nefndrar skýrslu
um úttekt á menntarannsóknum og stofna
til langtímarannsóknar, svo sem á áhrifum
skóla á lýðræðishugsun eða borgaralega vitund
nemenda, gæti slíkt krafist umfangsmikillar
gagnaöflunar á vettvangi skólastarfs um
árabil. Dapurlegt er þá ef skólar átta sig ekki
á gæðamun rannsókna við val á þeim sem
heimiluð er gagnaöflun. Verkefni sem hlotið
hafa háa samkeppnisstyrki fá þá ef til vill sömu
afgreiðslu og nemendaverkefni. Slík staða
boðar vá fyrir rannsóknir í menntamálum ef
ekki er brugðist við.
En hvernig má bregðast við? Nú eru flestar
skólastofnanir, þar á meðal leikskólar og
grunnskólar, á vegum sveitarfélaga eða starfa
með heimild þeirra og þar með hafa þau í hendi
sér að takmarka aðgang. Hér þarf að koma til
samkomulag um vinnutilhögun sem tryggir
aðkomu rannsakenda að skólum en kemur
jafnframt í veg fyrir of mikið álag á kennara.
Háskólarnir þurfa einnig að taka til í sínum
ranni að því er varðar aðferðafræði rannsókna.
Ekki er til dæmis ástæða til að heimila öllum
nemendum að afla gagna á vettvangi skólastarfs.
Í flestum tilvikum ætti að takmarka það við
doktorsverkefni og meistaraprófsverkefni þar
sem slíkt er nauðsynlegt og líkur eru á að
rannsakandinn kunni nokkuð til verka. Aðrar
uppsprettur gagna sem nota má í staðinn eru
enda vannýttar, svo sem opinber gagnasöfn
og söfn úr fyrri rannsóknum sem einungis
hafa verið nýtt að hluta, heimildagögn til
heimildaritgerða, fyrirliggjandi skjöl og gögn
sem aflað er hjá samstúdentum. Rannsakendur
ættu jafnframt að hafa í huga að í fæstum
tilvikum er nauðsynlegt að afla gagna um
allt þýðið hvert svo sem það er og hversu
áhrifamikið sem það kann að hljóma að hafa
spurt alla! Yfirleitt má tryggja vel viðunandi
rannsóknargildi með smærra úrtaki og þar með
minnka álag á rannsóknarvettvang. Við þurfum
að fara að huga alvarlega að því hvernig best
sé að verja rannsóknarakurinn fyrir ofnotkun
eða ofbeit, okkur sjálfum og eftirkomendum
til hagsbóta. Það er hlutverk Tímarits um
menntarannsóknir að benda á leiðir til að
tryggja að niðurstöður menntarannsókna hafi
gildi í stefnumótun og starfi.
9
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005