Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 71

71
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
jákvæða afstöðu til náttúruverndar verið mjög
ósammála fullyrðingu um að framkvæmd
sem veldur umhverfisraski væri æskileg. Eru
tengslin skilgreind út frá einum til þremur
próffræðilegum eiginleikum atriðanna, auk
stöðu þátttakenda á heildarkvarða. Hulin
(1987) telur þýtt atriði sambærilegt frumútgáfu
þegar þessir eiginleikar þess eru sambærilegir
frumútgáfu. Í öllum þessum líkönum felst að
einangra má hnökra í þýðingu og staðfærslu
mælitækja með því að finna atriði sem hafa
ólíka próffræðilega eiginleika í þýðingu og
frumútgáfu, t.d. þyngd eða aðgreiningarhæfni.
Poortinga og van de Vijver (van de Vijver
og Poortinga, 1997, 2005) hafa sett fram
víðtækari kenningu um samræmi milli
staðfærðrar þýðingar og frumútgáfu. Þeir gera
ráð fyrir fjórum stigum samræmis: Að einstök
atriði séu sambærileg í þýðingu og frummáli,
að heildarkvarði eða undirkvarðar séu
sambærilegir, að hugsmíð sé mæld með sama
hætti í báðum útgáfum og að mælieiningar
séu sambærilegar. Ákveðin samsvörun er
milli próffræðilíkansins sem hér verður sett
fram og þessarar kenningar um sambærilegar
þýðingar.
Líkanið sem lýst er í þessari grein er
byggt á grunni klassíska próffræðilíkansins
(classical test theory) (Gulliksen, 1950/1987)
og viðunandi frávik eða hnökrar í staðfærðri
þýðingu skilgreindir út frá heildarstigatölu,
stigatölum undirþátta eða út frá einstökum
atriðum. Heildarstigatölu mælitækis má lýsa
með grunnjöfnu klassíska próffræðilíkansins.
Samkvæmt henni eru mæligildi eða heildarstig,
x, (test score) samsett af markgildi, t, (true
score) og óvissuþætti, et, (error),
x = t + et .
Mæligildi eða heildarstig einstaklings er
niðurstaðan sem mælitækið gefur. Markgildi
má líta á sem besta mat á hugsmíðinni sem þetta
mælitæki getur gefið. Einnig má líta á það sem
niðurstöðu sem fengist ef unnt væri að mæla
hugsmíðina án óvissuáhrifa. Óvissuþáttur felst
í tilviljanakenndum áhrifum sem tengjast ekki
hugsmíðinni sem verið er að mæla (Feldt og
Brennan, 1989; Gulliksen, 1950/1987). Með
sama hætti má skoða dreifingu á mælitækinu,
σ²,
σ²x = σ²t + σ²et .
Hér táknar σ²x dreifingu heildarstiga. Hún er
summa liðanna σ²t, sem er dreifing markgildis
og σ²et, sem er dreifing óvissuþáttar.
Þegar mælitæki er þýtt og staðfært er
markmiðið að endurskapa mæligildið og
dreifingu á því í þýðingarlandinu. Um leið
opnast leiðir fyrir dreifingu tengda óvissu-
áhrifum1 vegna hnökra í þýðingu og menn-
ingarlegra þátta. Þau eru táknuð með σ²eþ og
stendur þ fyrir þýðingu og staðfærslu. Dreifing
á staðfærðri þýðingu mælitækis reynist því
σ²x = σ²t + σ²et + σ²eþ .
Eftir því sem óvissuþátturinn sem tengist
þýðingu og staðfærslu, σ²eþ, verður stærri
dregur úr samræmi milli staðfærðrar þýðingar
og frumútgáfu. Það fer að miklu leyti eftir því
hvernig tekst að halda þessum óvissuþætti
í lágmarki hvort staðfærð þýðing verður
viðunandi. Til að þetta markmið náist getur
reynst nauðsynlegt að laga efnistök atriða að
menningarlegum aðstæðum, m.ö.o. breyta því
sem spurt er um, til að þau gefi sambærilegar
upplýsingar um hugsmíðina og frumútgáfan
(International Test Commission, 2001; van de
Vijver og Poortinga, 1997, 2002).
Það er algengt að mælitæki hafi nokkra
undirþætti og þá er hverjum þeirra ætlað
að meta ákveðinn flöt hugsmíðarinnar. Lýsa
má dreifingu á mælitæki með k skilgreinda
undirþætti sem
σ²x = σ²1 + σ²2 + ... + σ²k + σ²el + σ²e2 + ...
+ σ²ek + σ1 2 + σ1 3 + ... + σ(k-1) k ,
þar sem liðir auðkenndir með tölum tákna
dreifingu undirþátta, liðir auðkenndir með e og
1 Í klassíska próffræðilíkaninu er villuþáttur ekki greindur í liði. Hér er vikið frá þessu til að skýra villuáhrifin. Tæknilega
séð er hér farið yfir á svið alhæfingakenninga (generalizability theory) þar sem unnt er að brjóta villuþátt niður eftir
uppruna eða áhrifaþáttum (Feldt og Brennan, 1989).
Þýðing og staðfærsla á spurningalistum og prófum