Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 26
26
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
hafa fyrst og fremst beinst að því að auka
sjálfstæði skóla um eigin málefni og styrkja þá
til þróunar á eigin forsendum. Jafnframt hefur
skólafólk verið hvatt til þess að leggja mat á
eigin starfshætti og nýta matið til umbóta.
Í skýrslu Nefndar um mótun menntastefnu
frá 1994 og í skýrslunni Til nýrrar aldar frá
1991 er lögð áhersla á gildi sjálfsmats fyrir
skólaþróun. Með þessum skýrslum var lagður
grunnur að þeim breytingum sem gerðar voru
með lögum um grunnskóla árið 1995 og lögum
um framhaldsskóla 1996. Í skýrslunum er
fjallað um sjálfsmat sem forsendu endurnýjunar
og framfara og starfsfólk skóla hvatt til þess að
gera sjálfsmat að föstum þætti í starfi sínu. Með
því móti verði til gæðakerfi innan skólanna.
Meginröksemdir fyrir þessum áherslum eru
tvær. Í fyrsta lagi kalli stjórnunarhættir nú á
tímum á innra mat á starfsháttum og í öðru
lagi sé brýnt að auka opinbert eftirlit með
skólastarfi.
Lagaákvæði um sjálfsmat hafa verið sett
fyrir öll skólastig en ákvæðin um eftirlit með
framkvæmd þess eru mismunandi. Lög um
grunnskóla kveða á um að sjálfsmatsaðferðir
skuli metnar á fimm ára fresti, eða eins og segir
í 49. grein laga um grunnskóla nr. 66/1995:
Sérhver skóli innleiðir aðferðir til að
meta skólastarfið, þar á meðal kennslu
og stjórnunar hætti, samskipti innan
skólans og tengsl við aðila utan skólans.
Á fimm ára fresti skal að frumkvæði
menntamálaráðuneytisins gerð úttekt á
sjálfsmatsaðferðum skóla.
Í kjölfar þessarar lagasetningar var stofnuð
sérstök deild í menntamálaráðuneytinu sem
skyldi annast mat og eftirlit með sjálfsmati
skólanna. Sú leið var valin að leita eftir tilboðum
frá einstaklingum og stofnunum sem búa yfir
þekkingu á mati til að annast framkvæmd
þess. Frá árinu 2001 hafa sjálfsmatsaðferðir
allra íslenskra grunnskóla verið metnar og
hefur menntamálaráðuneytið gefið út skýrslur
um þær úttektir ár hvert.2 Í þessum skýrslum
ráðuneytisins er greint frá þeim viðmiðum
sem stuðst var við í úttektunum og birt yfirlit
um framkvæmd sjálfsmatsins. Af skýrslunum
má ráða að þótt margir skólar hafi lagt mat
á einstaka þætti skólastarfsins virðast fáir
þeirra hafa þróað aðferðir til þess að meta
skólastarfið í heild.
Í skýrslunni frá 2004 kemur fram að 29
skólar, eða 16% allra grunnskóla, stundi
kerfisbundið sjálfsmat, 40 skólar, eða 22%,
stundi kerfisbundið sjálfsmat á tilteknum
þáttum og að 57 skólar, eða 31% þeirra, hafi
gefið út sjálfsmatsskýrslur (bls. 6). Loks segir
í skýrslunni: „Framkvæmd sjálfsmats í heild
var metin fullnægjandi í 24 af þeim 69 skólum
sem höfðu framkvæmt kerfisbundið sjálfsmat
…“ (bls. 8).
Í ljósi þessara niðurstaðna er áhugavert að
kanna nánar framkvæmd laganna um sjálfsmat
í grunnskólum. Þessi rannsókn beindist að
því að afla upplýsinga um hvaða þættir hafi
einkum áhrif á það hvernig skólum hefur
miðað við að innleiða sjálfsmat og nýta það til
umbóta fyrir starfsemi sína.
Sjálfsmat og stjórnun skóla
Nú á tímum er stundum talað um „Skólann sem
lærir“ (Dimmer og Metiuk, 1998; Earley og
Weindling, 2004; Russel, 1996; Selvevaluering
i praksis, 2002). Í þessu felst sú afstaða að
allir sem að skólanum koma sýni stöðugan
vilja til að læra og þroskast, starfsmenn jafnt
sem nemendur og foreldrar. Slíkan skóla má
líta á sem námsfúsa stofnun þar sem allt
starfið er skipulagt með þessar áherslur að
leiðarljósi. Matið er hluti af námsferli þar sem
allir hagsmunaaðilar leggja mat á starfið með
gagnrýnu hugarfari og afla þannig mikilvægra
upplýsinga sem nýta má til þess að þróa
starfið og bæta það (Argyris og Schön, 1978;
Hopkins, 1997; MacBeath, 1999; Senge o.fl.,
2 Á árinu 2001 voru teknir út tæplega 30 skólar. Í skýrslunni Niðurstöður úttekta á sjálfsmatsaðferðum grunnskóla 2001–
2003 (Menntamálaráðuneytið, 2004) segir að úttektum á öllum grunnskólum landsins sé lokið, í alls 184 skólum.
Sjálfsmat í grunnskólum