Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 8

sín. Í fræðilegum tímaritum er efni oftar eftir
einstaklinga en hópa, hvað þá samvinnuhópa
háskólakennara og starfenda í skólum. Þannig
getur hugmyndafræðin um samkeppni um
mælanlegan árangur í rannsóknum af sér
undarlega togstreitu milli fræða og starfs sem
aftur elur af sér ákveðna slagsíðu í framboði
efnis, efnisvali og efnismeðferð tímarits sem
þessa.
Eitt af því sem varast þarf í umræðu um
rannsóknir er misbeiting valds í skjóli þekk-
ingar. Nýlega var rætt við fræðimann í sjónvarpi
þar sem hugtakið „þekkingarsamfélag“ var
ítrekað notað sem forsenda umræðunnar án
þess að hann útskýrði hvað hann ætti við.
Fréttamanninum þótti heldur ekki ástæða til að
óska skýringar. Þetta er dæmi um ógagnrýna
umfjöllun þar sem vinsælum hugtökum er
varpað fram sem gefnum forsendum og
áheyrendum eða lesendum er látið eftir að
túlka á sinn hátt. Ef ekki eru gerðar kröfur til
fræðimanna um að þeir vandi sig og tali skýrar
er hætta á að hugtökum verði beitt í því skyni
að ná yfirhöndinni í fjölmiðlaumræðu þar
sem ímynd fær forgang á kostnað innihalds.
Ritstjórn TUM vill vinna gegn því að fræðimenn
sveipi sig dulúð í umræðu um rannsóknir og
vísindastarf og beita sér í staðinn fyrir umræðu
sem einkennist af gagnrýni og gagnsæi.
Í hugum margra er hugtakið rannsókn fyrst
og fremst tengt þeirri athöfn að uppgötva nýjan
sannleika um efnisheiminn, skapa nýjungar á
tæknisviði eða kanna viðhorf til mikilvægra
mála meðal slembiúrtaks úr þjóðskrá. Til að
standa undir nafni sem rannsókn er, samkvæmt
þessum þrönga skilningi, mikilvægt að afla
gagna á vettvangi og vinna úr þeim niðurstöður
í tölulegu formi. Þetta afmarkaða sjónarhorn er
skiljanlegt í ljósi þess að flestar rannsóknir
hér á landi eru unnar innan raungreina og
heilbrigðisgreina. En sjónarhornið þarf að
víkka.
Ritstjórn TUM vill andæfa þröngum skilningi
á rannsóknum og sýna möguleika fjölbreyttrar
nálgunar. Hér er hvatt til þess að hinn félagslegi
veruleiki í menntamálum þjóðarinnar verði
kannaður ítarlega og á vandaðan hátt með
öllum þeim leiðum sem efla skilning og vísa
veginn til úrbóta. Hér er ekki verið að slá af
kröfum um leikreglur við rannsóknir heldur
þvert á móti hvatt til þess að margvíslegri
aðferðafræðilegri nálgun sé beitt nægilega
vel til að það færi okkur nýja þekkingu. Gæði
rannsókna eru forsenda trúverðugleika þeirra
og notagildis og gæði vísa jafnt til þess að
nálgunin henti tilgangi rannsóknarinnar og að
vinnubrögð séu vönduð.
Hugtakið gæði í þessu samhengi er eitt
þeirra sem þarfnast umræðu. Í því felst ekki
einungis að vinna vel heldur einnig að gera
rétt og að ná árangri. Að gera rétt varðar
siðrænt innihald og markmið rannsóknarinnar.
Að ná árangri tengist m.a. möguleikum
rannsakandans á að nálgast merkingu, eða
„sannleika“ um veruleikann. Orðalag sem oft
heyrist, að einstaklingur, hópur eða skóli sé
á einhvern hátt „svona í eðli sínu“ gefur til
dæmis í skyn félagslegan veruleika sem er
óháður rannsakandanum. Annað sjónarmið er
að hinn félagslegi veruleiki sé margræður,
síbreytilegur og háður túlkun rannsakandans.
Samkvæmt því hefur skólastarf ekkert „eðli
í sjálfu sér“ heldur er háð félagslegu og
sögulegu samhengi. Sjónarmiðin tvö leiða svo
til mismunandi nálgunar sem byggist á ólíkum
forsendum um tilvist veruleikans og hversu
aðgengilegur hann er til rannsókna. TUM
vill hvetja til umræðu um verufræðilegar og
þekkingarfræðilegar forsendur rannsókna og
um aðferðafræði þeirra.
Það er mikilvægt að þeir sem sinna
rannsóknum á skólastarfi hafi góðan aðgang að
vettvangi. Hingað til hafa íslenskir skólar verið
mun aðgengilegri íslenskum rannsakendum
en skólar í nágrannalöndum okkar þarlendum
fræðimönnum. Rannsakendum hefur verið
vel tekið í skólum og spurningum þeirra
svarað af áhuga. Í nokkrum nýlegum spurn-
ingalistakönnunum sem unnar voru við
Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands
og við Háskólann á Akureyri hefur þó komið
í ljós að heimtur á útfylltum listum voru mun
slakari en áður hefur þekkst og raunar undir
þeim mörkum sem talist geta viðunandi. Þetta
8
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005