Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 54

54
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
hefur verið mótandi í leikskólamálum á Íslandi.
Þróunarsálfræðikenningar hvers tíma settu
einkum svip sinn á námið, auk vettvangsnáms
og hagnýtra viðfangsefna. Leitað var í smiðju
nágrannaþjóðanna, einkum til Svíþjóðar og
Bandaríkjanna, við þróun og uppbyggingu
námsins (Jóhanna Einarsdóttir, 2004a; Valborg
Sigurðardóttir, 1998).
Á síðastliðnum tveimur áratugum hafa
orðið gífurlegar breytingar bæði á námi
leikskólakennara og á starfsvettvanginum.
Dagvistarheimili hafa breyst í leikskóla (Lög
um leikskóla nr. 48/1991), fóstrur kallast nú
leikskólakennarar og hlutverk leikskólans er
ekki lengur að vera skjól og athvarf fyrir börn
fátækra foreldra, heldur fyrsta skólastigið (Lög
um leikskóla nr. 78/1994). Menntunin hefur
færst á háskólastig og miklar breytingar hafa
orðið á fræðasviði leikskólakennara.
Nýlegar rannsóknir í íslenskum leikskólum
benda til þess að leikskólakennarar standi
á krossgötum og séu íhugandi um hlutverk
sitt og leikskólans, velti fyrir sér því sem var
– gömlum gildum – og nýjum straumum, og
hugleiði hvaða stefnu best sé að taka (Jóhanna
Einarsdóttir, 2003). Í þeim tilgangi að afla
nánari upplýsinga um viðhorf leikskólakennara
til eigin starfs og starfsaðferða leikskólans
voru tekin viðtöl við leikskólastjóra, en ætla
má að þeir séu leiðandi í faglegri umræðu um
leikskólastarf og hlutverk leikskólakennara.
Tilgangur þessarar rannsóknar er að kanna
hvernig íslenskir leikskólastjórar tala um
hlutverk og markmið leikskólans og greina
hugmyndir þeirra um nám og kennslu í leikskóla
á tímum mikilla breytinga á starfsvettvangi
þeirra.
Kennsla - umönnun
Af framansögðu er ljóst að umönnun hefur
verið í öndvegi í íslenskum leikskólum frá
upphafi vega. Hugtakið kennsla er hins
vegar tiltölulega nýtt í íslenskri umræðu um
leikskólastarf. Nýleg rannsókn meðal íslenskra
leikskólakennara leiddi í ljós að mörgum þeirra
er ekki tamt að nota hugtakið kennsla og virðast
tengja það beinni kennslu í grunnskólum.
Sumir þeirra töldu þörf á að endurskilgreina
kennsluhugtakið og líta á það í víðari merkingu.
Þeir voru almennt sammála um að kennsla
og umönnun væri samtvinnuð og sumir létu
í ljósi þá skoðun að umönnun, virðing og
væntumþykja þyrftu að koma fyrst, því ef
börnum liði ekki vel í leikskólanum lærðu þau
ekki neitt (Jóhanna Einarsdóttir, 2003). Þessar
niðurstöður eru sambærilegar rannsóknum
á hinum Norðurlöndunum (Broström, 2003;
Niikko, 2001). Danskir „pedagogar“ forðast t.d.
að tala um kennslu í leikskólum og neita að láta
kalla sig kennara. Starfshættir þeirra einkennast
af áherslu á umönnun, tengsl, samskipti, leik
og val barnanna fremur en inntakið í náminu
(Broström, 2003). Í enskumælandi löndum
eru hins vegar hugtökin kennsla og menntun
(education, teaching) notuð í leikskólum sem
og annars staðar í skólakerfinu. Að einhverju
leyti má rekja þennan mun til tungumálsins
en einnig til hugmyndafræðilegs munar milli
leikskóla á Norðurlöndunum og í hinum
enskumælandi heimi. Í þessari rannsókn er
ætlunin að fá ítarlegri mynd af þeim viðhorfum
til umönnunar og kennslu sem greina má í
orðræðu íslenskra leikskólakennara.
Á undanförnum árum hafa fræðimenn
töluvert velt vöngum yfir hugtökunum um-
önnun og kennsla í leikskólum, hvað þau eigi
sameiginlegt, hvað skilji þau að og hvort og
hvernig megi samtvinna umönnun og kennslu
í vinnu með leikskólabörnum og yngstu
grunnskólabörnunum. Hugtakið „educare“
hefur verið notað í enskumælandi löndum og
er með því gerð tilraun til að tengja kennslu
og umönnun. Lögð er áhersla á þátt samskipta
og félagslegra tengsla í námi barna og litið
svo á að ung börn læri best í umhverfi þar
sem líkamlegum og tilfinningalegum þörfum
þeirra er mætt (Smith, 1996). Í nýlegri skýrslu
OECD um kennslu ungra barna er litið svo
á að hugtökin umönnun (care) og kennsla
(education) séu óaðskiljanleg og leikskólastarf
þurfi að hafa þau bæði að leiðarljósi (Bennett,
2003; OECD, 2001).
Aðrir fræðimenn hafa lagt til að umönnunar-
hugtakið verði áfram notað í leikskólum og
Hvernig tala leikskólastjórar um leikskólann?