Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 14

14
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
og þroskuð, sýna mikið sjálfstæði, mikinn
sjálfsaga og hafa tiltrú á sjálfum sér. Auk þess
eru þau vingjarnleg og samvinnufús.
Uppeldisaðferðir foreldra skipta því miklu
frá fyrstu árum barnsins og leggja mikilvægan
grunn að velferð þess eins og fjölmargar
rannsóknir benda til (sjá yfirlit Steinberg,
2001). Með öðrum orðum, á unglingsárum
hefur grunnur verið lagður að sjálfsmynd
unglinganna og hæfni þeirra á ýmsum sviðum,
m.a. að tiltrú þeirra á sjálfum sér, sjálfsaga og
viðhorfum til náms sem tengst geta námsgengi
þeirra.
Í nýlegum rannsóknum bæði hér á landi
og erlendis, sem grundvallast á kenningu
Baumrind, hefur verið athugað hvernig
viðurkenning foreldra, hegðunarstjórn þeirra
og stuðningur tengist hæfni og aðlögun
unglinga. Tengsl þessara uppeldisþátta hafa
til dæmis verið könnuð við námsárangur
(Herman, Dornbusch, Herron og Herting, 1997;
Sigrún Aðalbjarnardóttir og Kristjana Stella
Blöndal, 2004), sjálfsmynd og líðan (Sigrún
Aðalbjarnardóttir og Kristín L. Garðarsdóttir,
2004a, 2004b; Steinberg, Lamborn,
Darling, Mounts og Dornbusch, 1994) og
vímuefnaneyslu (Lamborn, Mounts, Steinberg
og Dornbusch 1991; Sigrún Aðalbjarnardóttir
og Leifur G. Hafsteinsson, 2001).
Stuðningur (involvement) vísar til þess
hvort foreldrar hvetja börn sín til að standa
sig vel og veita þeim stuðning. Viðurkenning
(psychological autonomy granting) vísar til
þess hvort foreldrar hvetja börn sín til að tjá
eigin hugmyndir, skoðanir og tilfinningar, hvort
þeir taka þeim hugrenningum vel og sýna þeim
með því virðingu. Andstæða viðurkenningar
er sálræn stjórn foreldra sem snýst um að
foreldrar ásaka oft börn sín og gera lítið úr
hugmyndum þeirra og skoðunum; þeir setja
sífellt út á þau og ráðskast með líf þeirra.
Hegðunarstjórn (behavioral control) vísar til
þess hvernig foreldrar stjórna hegðun barna
sinna, t.d. hvort þeir setja þeim skýr mörk og
framfylgja þeim. Munurinn á sálrænni stjórn
og hegðunarstjórn felst í því að hin fyrrnefnda
beinist að tilfinningum fólks en hin síðarnefnda
að því að stjórna hegðun (Lamborn o.fl., 1991;
Gray og Steinberg, 1999).
Niðurstöður rannsókna á þessum þremur
þáttum uppeldis: stuðningi, viðurkenningu
og hegðunarstjórn benda til að þeir tengist
námsárangri unglinga á aldrinum 11–17 ára
(Gray og Steinberg, 1999; Herman o. fl., 1997;
Steinberg, Elmen og Mounts, 1989). Eftir
því sem stuðningur foreldra og viðurkenning
þeirra er meiri þeim mun hærri einkunnir hljóti
unglingarnir. Þá hefur komið fram að unglingar
sem búa við miðlungs hegðunarstjórn foreldra
fá að jafnaði hærri einkunnir en þeir sem búa
við mikla hegðunarstjórn (Gray og Steinberg,
1999; Kurdek, Fine og Sinclair, 1995).
Fáar rannsóknir virðast aftur á móti hafa
beinst að því að kanna tengsl á milli uppeldis-
aðferða foreldra og brotthvarfs ungmenna frá
námi. Þó skal nefna að í þversniðsrannsókn
Rumberger, Ghatak, Poulos, Ritter og
Dornbusch (1990), sem studdust við kenningu
Baumrind, kom fram sú vísbending að
unglingar (15–17 ára) eftirlátra foreldra væru
líklegri til að hætta í námi en nemendur
leiðandi og skipandi foreldra (skýr mörk
foreldra en án útskýringa). Í þeirri rannsókn
var hópur brotthvarfsnemenda of fámennur
til að hægt væri að taka tillit til annarra
þátta, eins og félags- og efnahagslegrar stöðu
foreldra.
Af framangreindu má sjá að skortur er
á rannsóknum þar sem uppeldisaðferðir
foreldra eru skoðaðar í tengslum við brotthvarf
ungmenna frá námi. Hér verður lögð áhersla á að
skoða þessi tengsl. Jafnframt hefur verið bent á
að í flestum rannsóknum til þessa hafi athyglin
beinst að yngri aldurshópum og rannsóknir
skorti á hvernig uppeldisaðferðir foreldra
tengist velferð unglinga (Steinberg, 2001).
Við athugum hér hvernig uppeldisaðferðir
foreldra við 14 ára aldur ungmenna tengjast
brotthvarfi þeirra frá námi og miðum við hvort
þau hafa lokið framhaldsskólaprófi 22 ára
gömul. Við byggjum á kenningu Baumrind
(1971) um mismunandi uppeldisaðferðir
foreldra og beinum athyglinni að þeim þremur
þáttum uppeldis sem teljast uppistaða leiðandi
Brotthvarf frá námi