Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 70

70
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
með staðfærðri þýðingu mælitækisins hafi
sambærilega próffræði- og tölfræðilega
eiginleika og frumútgáfa þess (Hulin, 1987;
Hambleton og Bollwark, 1991; International
Test Commission, 2001; van de Vijver og
Hambleton, 1996). Þetta markmið gerir
þýðingar mælitækja frábrugðnar öðrum
þýðingum. Ekki er ætlunin að ná fram
ákveðinni upplifun lesanda eða áferð texta
eins og þegar bókmenntatexti er þýddur. Það
er heldur ekki markmið að upplýsingar komist
orðrétt til skila eins og þegar tæknilegur
leiðbeiningatexti er þýddur (Heimir Pálsson
og Höskuldur Þráinsson, 1988). Í staðfærðri
þýðingu mælitækis er lögð áhersla á að afla
sambærilegra upplýsinga, að niðurstöður hafi
sömu próffræðilegu og tölfræðilegu eiginleika
og í frumútgáfu (International Test Com-
mission, 2001).
Próffræðilegir eiginleikar mælitækisins
byggjast á eiginleikum einstakra atriða, t.d.
þyngd, aðgreiningargetu og tengslum við önnur
atriði (Feldt og Brennan, 1989; Gulliksen,
1950/1987). Orðið atriði er hér notað um
spurningar eða staðhæfingar, leiðbeiningar
sem þeim fylgja og leiðir til að svara
spurningum. Hverju atriði er ætlað að snerta á
ákveðnum fleti hugsmíðarinnar og saman afla
þau upplýsinga um hugsmíðina sem mæld er
(Crocker og Algina, 1986; Millman og Greene,
1989). Þýðing og staðfærsla felur í sér að texti
mælitækisins er þýddur og aðlagaður menningu
með þeim hætti að próffræði- og tölfræðilegir
eiginleikar halda sér. Hugsmíðar geta verið
breytilegar á milli mál- eða menningarsvæða
þv ví tengslin milli efniviðar atriðis, þess
sem spurt er um eða staðhæft í atriðinu,
og hugsmíðarinnar geta reynst ólík frá einu
menningarsvæði til annars. Við það geta komið
upp vandamál í þýðingu og staðfærslu. Sem
dæmi má nefna mælingar á magnbundinni
hugsun barna við upphaf grunnskóla. Í
bandarískri útgáfu mælitækis hefur atriði er
lýtur að innbyrðis verðgildi peninga mjög sterk
tengsl við þessa hugsmíð en tengsl eru engin í
íslenskri þýðingu mælitækisins (Sigurgrímur
Skúlason, 2004a, 2004b). Í tilvikum sem þessu
þarf að finna annan efnivið í atriðið sem gerir
kleift að mæla ákveðinn flöt hugsmíðarinnar.
Algengt er að mælitæki séu þýdd og staðfærð
til að nota við rannsóknir eða greiningar hér á
landi en líklega vantar nokkuð upp á þekkingu
á aðferðum við þýðingu og staðfærslu. Þessari
grein er ætlað að bæta þar úr með tvennum
hætti. Í fyrri hluta greinarinnar verður kynnt
próffræðilíkan sem gerir kleift að skilgreina
í hverju markmið þýðingar og staðfærslu
mælitækja felast. Í síðari hluta hennar verður
vinnuferli við þýðingu og staðfærslu lýst
með einföldum hætti sem fjórum eða fimm
aðskildum verkþáttum. Byggt er á viður-
kenndum vinnuferlum en útfærsla heildarferlis
er hér nokkuð frábrugðin því sem almennt
tíðkast (Brachen og Barona, 1991; Brislin,
1970, 1986; Hambleton, 1993; Hambleton
og Bollwark, 1991; International Test Com-
mission, 2001; Prieto, 1992) og er ætlunin að
gera hlutverk hvers verkþáttar sem ljósast.
Próffræði staðfærðrar
þýðingar
Eins og áður kom fram eru mælitæki þróuð
til að safna upplýsingum um skilgreinda hug-
smíð og við þróun mælitækisins eru byggðir
inn í það ákveðnir próffræðilegir eiginleikar
sem ráða því hvernig mælitækið höndlar
hugsmíðina (Crocker og Algina, 1986). Svo
að staðfærð þýðing mæli hugsmíð með sama
hætti og frumútgáfa verða þessir eiginleikar að
haldast gegnum þýðingarferlið (International
Test Commission, 2001).
Vandamál í þýðingu mælitækja geta falist
í kerfisbundinni skekkju tengdri einstökum
atriðum (item bias) eða hugsmíðum (construct
bias) (Ellis, 1989; Hambleton, 1993;
Hambleton og Bollwark, 1991; Hulin, 1987).
Eitt nákvæmasta líkanið af þessu tagi er
byggt á svarferlalíkani (item response model)
(Hulin, 1987), og byggir á tengslum milli
færni eða stöðu einstaklings á hugsmíðinni
sem verið er að mæla og líkum á að hann
svari einstökum atriðum með ákveðnum
hætti. T.d. getur einstaklingur sem hefur
Þýðing og staðfærsla á spurningalistum og prófum