Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 53

53
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
Hvernig tala leikskólastjórar um leikskólann?
Jóhanna Einarsdóttir og Kristín Karlsdóttir
Kennaraháskóla Íslands
Markmið rannsóknarinnar var að kanna viðhorf íslenskra leikskólastjóra til leikskólans og
sýn þeirra á börn og barnæsku. Gagna var aflað með viðtölum við 60 leikskólastjóra í ólíkum
sveitarfélögum á árunum 2001–2003. Við greiningu gagna var meðal annars tekið mið af
skilgreiningu Bertram og Pascal á árangursríkum námsmanni (effective learner)og flokkun
Lilian Katz á námsmarkmiðum. Niðurstöður rannsóknarinnar gefa mynd af því hvernig íslenskir
leikskólastjórar tala um hlutverk og markmið leikskólans og eru í töluverðu samræmi við markmið
aðalnámskrár og lög um leikskóla. Leikskólastjórar setja á oddinn félagslega þætti, óformlegt
nám í gegnum leik og skapandi starf. Aðrir mikilvægir þættir leikskólastarfs, eins og líkamleg og
tilfinningaleg umönnun og vinna með tilfinningar, voru hins vegar sjaldan nefndir. Tvenn viðhorf
til barnsins og barnæskunnar komu fram. Annars vegar hugmyndin um saklausa barnið sem þarf
að fá að njóta barnæskunnar og þarf vernd og umönnun. Hins vegar hugmynd um barnið sem
öflugan, sjálfstæðan einstakling sem er fær um að skapa og skilja umhverfi sitt og móta og skapa
þekkingu í samvinnu við önnur börn og fullorðna.
Stofnun dagheimila og síðar leikskóla á Íslandi
hélst í hendur við aukna þéttbýlismyndun og
atvinnuþátttöku kvenna. Fyrstu dagheimilin
voru stofnsett fyrir börn fátækra foreldra á
fyrri hluta 20. aldar, af Barnavinafélaginu
Sumargjöf. Meginmarkmið þeirra var að
veita börnum athvarf og hlýju og sjá til þess
að þau væru hrein og fengju holla næringu
(Barnavinafélagið Sumargjöf, 1976). Með
aukinni útivinnu kvenna fjölgaði „dagvistar-
heimilum“ sem árið 1973 voru sett undir
yfirstjórn menntamálaráðuneytisins (Lög um
hlutdeild ríkisins í byggingu og rekstri dag-
vistunarheimila nr. 29/1973). Í frásögnum
af fyrstu dagheimilunum kemur fram að í
forgrunni var hreinlæti og líkamleg umhirða
barna. Á fimmta áratug síðustu aldar og með
stofnun Uppeldisskóla Sumargjafar árið 1946
komu inn aðrar áherslur sem áttu sér stoðir í
þroskakenningum þessara tíma og stefnum í
leikskólamálum í Bandaríkjunum, Bretlandi
og á Norðurlöndunum. Þróunarsálfræðin
með bandaríska barnasálfræðinginn Gesell í
fararbroddi var að ryðja sér til rúms á þessum
tíma en samkvæmt henni var lögð áhersla
á að efla þroska barnsins og leyfa barninu
að njóta leiksins sem náms og þroskaleiðar
(Jóhanna Einarsdóttir, 2004a). Leikskólar og
dagheimili á þessum tíma einkenndust bæði
hér á landi og á hinum Norðurlöndunum af
heimilislegu andrúmslofti þar sem leikur og
útivera voru í fyrirrúmi (Lenz-Taguchi og
Munkammar, 2003). Uppeldisskóli Sumar-
gjafar, sem síðar varð Fósturskóli Íslands,
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005, 53–67
Hagnýtt gildi: Niðurstöður greinarinnar varpa ljósi á hvernig leikskólastjórar tjá sig um leikskólastarfið
og gefa jafnframt vísbendingu um helstu áhersluþætti íslensks leikskólastarfs. Efni hennar getur nýst þeim
sem láta sig nám barna í leikskóla varða, þ.e. foreldrum, leikskólakennurum og þeim sem sjá um menntun
leikskólakennara. Þessir aðilar geta ígrundað og borið saman eigin viðhorf og þau sem fram koma í greininni
um markmið leikskólastarfs, nám og kennslu leikskólabarna og sýn á barnið og barnæskuna. Greinin getur
jafnframt haft hagnýtt gildi varðandi stefnumótun í málefnum leikskólans.