Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 27

27
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
2000). Í skóla sem lærir taka starfsmenn ytri
kröfum um breytingar með opnu en gagnrýnu
hugarfari og leitast við að hafa mótandi áhrif
á útfærslu þeirra. Skóli sem hefur reynslu af
farsælu breytingastarfi hefur því að jafnaði
mun meiri möguleika til þess að takast áfram
á við breytingar en sá sem ekki á að baki slíka
sögu (Fullan, 2001; 2005).
Matshugtök
Margar skilgreiningar eru til á hugtakinu mat
en oftast er um að ræða umsögn eða dóm um
afmarkað efni sem byggður er á traustum
gögnum (Börkur Hansen, 1992; Gerður G.
Óskarsdóttir, 1999; Steinunn Helga Lárusdóttir,
2002, 2003; Fitzpatrick, Sanders og Worthern,
2004). Innra mat eða sjálfsmat er afmarkaðra
hugtak sem jafnframt felur í sér að matið
beinist að eigin stofnun og sé framkvæmt af
þeim sem þar starfa. Bollen (1987) bendir
á að kennarar hafi í tímans rás metið eigin
störf með einum eða öðrum hætti en nútíma
hugmyndir um markvissa þróun skóla geri ráð
fyrir kerfisbundnu mati sem framkvæmt sé
af þeim sem þar starfa. Sjálfsmat skóla megi
skilgreina sem kerfisbundna rannsókn á eigin
starfsemi (bls. 21). Orðalag grunnskólalaganna
„að innleiða aðferðir til að meta skólastarfið“
felur í sér að hver skóli velji sjálfur aðferðir og
þrói verklag við að meta eigin starfsemi. Ekki
er með beinum hætti vikið að því hvað skuli
gera að mati loknu en lögð áhersla á að matið
sé umbótamiðað.
Til að skýra ákvæðið um sjálfsmat nánar
gaf menntamálaráðuneytið út bæklinginn
Sjálfsmat skóla árið 1997. Í honum er fjallað
um tilgang og markmið með sjálfsmati og sett
fram viðmið sem heildstæð sjálfsmatskerfi
þurfa að uppfylla. Sambærilega umfjöllun er
að finna í Aðalnámskrá grunnskóla. Almennur
hluti (1999). Þá hafa verið gefnar út handbækur
og leiðbeiningakver um sjálfsmat og hvernig
sé hægt að standa að framkvæmd þess. Má í
því sambandi nefna Mat á skólastarfi, hvað og
hvernig? (1999) eftir Gerði G. Óskarsdóttur
og Mat á skólastarfi. Handbók fyrir skóla
(2002) eftir Steinunni Helgu Lárusdóttur. Í
báðum þessum ritum er dregin upp mynd af
helstu hugtökum og verklagi við sjálfsmat. Í
handbók Steinunnar Helgu (2002) er yfirlit
yfir íslenskt efni um mat á skólastarfi. Nokkrar
meistaraprófsritgerðir hafa beinst að því að
kanna framkvæmd sjálfsmats.3 Af þessu má
sjá að til er talsvert af aðgengilegu efni um
áherslur og vinnulag við sjálfsmat í íslenskum
skólum.
Aðferðir við sjálfsmat
Ýmsum aðferðum má beita við að afla
upplýsinga um skólastarf. Mikilvægt er að slík
gagnasöfnun sé traust svo á henni megi byggja.
Afla má upplýsinga með spurningalistum,
viðtölum, athugunum o.fl. Í flestum skólum er
einnig að finna margvísleg gögn um nemendur
sem nota má sem grundvöll fyrir mat. Hér
má nefna upplýsingar um árangur í ýmsum
námsgreinum, ástundun, framfarir í námi,
þátttöku í félagsstarfi og afbrot. Af öðrum
sviðum má nefna mætingar kennara, notkun
bókasafns, val kennslubóka, umfang og eðli
vettvangsferða, þátttöku í samstarfsfundum og
virkni foreldra. Markmiðið er að öðlast þekk-
ingu sem er áreiðanleg, lýsandi og nytsamleg
fyrir mat og ákvarðanir á grundvelli þess.
Markviss öflun upplýsinga er því nauðsynlegur
hluti af aðferðum við mat á eigin starfsemi.
Matsfræði
Margir leiðandi fræðimenn á sviði mats og
skólaþróunar fjalla um mikilvægi þess að
afla upplýsinga um starfshætti í skólum til
að gera starfsfólki kleift að leggja mat á
hverju megi breyta og hvar umbóta sé þörf
(Fullan, 2001; Hopkins, Ainscow og West,
3 Sjá t.d. M.Ed.-ritgerð Guðrúnar Soffíu Jónasdóttur (2004), Sjálfsmat grunnskóla í Kópavogi og ritgerð Ernu M.
Sveinbjarnardóttur (2001), Mat á skólastarfi og áhrif þess í þremur grunnskólum á Íslandi.
Sjálfsmat í grunnskólum