Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 72

72
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
tölu tákna óvissuþátt þeirra og liðir auðkenndir
með tveimur tölum (t.d. σ1 2) sýna samdreifingu
(covariance) undirþátta, en samdreifing geymir
upplýsingar um tengsl milli undirþátta og er
skyld fylgni. Við þýðingu og staðfærslu geta
þýðingarbundnir óvissuþættir tengst hverjum
undirþætti, σ²euþ . Til að staðfærð þýðing hafi
sömu eiginleika og frumútgáfa verður dreifing
á undirþáttum, σu [Frumútgáfa] ≈ σu [Staðfærsla],
að vera með sama hætti í báðum útgáfum og
einnig samdreifing undirþátta, σuv [Frumútgáfa] ≈
σuv [Staðfærsla]2, og óvissuþættir tengdir þýðingu
og staðfærslu verða að vera í lágmarki. Þar
sem fá atriði eru í hverjum undirþætti er
nauðsynlegt að haga þýðingu og staðfærslu
atriða þannig að dreifing hvers atriðis skarist
við ólíkar hliðar hugsmíðarinnar með sama
hætti og frumgerð þess. Ef til dæmis þýðing
atriðis sem metur þá hlið hugsmíðarinnar sem
samsvarar undirþætti u er þannig að dreifing
á þessum undirþætti verði frábrugðin því sem
gerist í frumútgáfu verður samdreifing þar
sem undirþáttur u á í hlut ávallt frábrugðin því
sem gerist í frumútgáfu. Hætt er við að þetta
hafi þau áhrif að þáttabygging mælitækisins
riðlist. Algengasta viðmið um hve vel þýðing
og staðfærsla heppnast er að þáttabygging
þýðingar sé hin sama og frumútgáfu (Gierl,
2000; van de Vijver og Poortinga, 2002),
tölfræðileg forsenda þess að þáttabygging verði
sambærileg er að samdreifing sé sambærileg
(Bollen, 1989; McDonald, 1985).
Að síðustu má bera saman próffræðilega
eiginleika einstakra atriða í staðfærðri þýðingu
og frumútgáfu. Jafna fyrir slíkt líkan yrði
sambærileg þeirri sem lýsir undirprófum. Í
stað liða fyrir undirpróf kæmi þá einn liður
fyrir dreifingu á hverju atriði auk liða sem sýna
samdreifingu atriðanna. Eins og áður verður
dreifing á einstökum atriðum að vera um það
bil jöfn (σ²i [Frumútgáfa] ≈ σ²i [Staðfærsla])3 og
samdreifing þeirra einnig (σi j [Frumútgáfa] ≈
σi j [Staðfærsla]) til þess að staðfærð þýðing mæli
hugsmíðina með sama hætti og frumútgáfa.
Eins og áður geta óvissuþættir vegna þýðingar
og staðfærslu tengst hverju atriði. Þetta sýnir
að við þýðingu og staðfærslu er nauðsynlegt
að vanda til hvers atriðis því það eru í raun
próffræðilegir eiginleikar atriðanna sem
ráða því hverjir próffræðilegir eiginleikar
staðfærðrar þýðingar sem heild verða (Felt og
Brennan, 1989). Þetta þýðir að við þýðingu og
staðfærslu er nauðsynlegt að velja efni hvers
atriðis þannig að tengsl þess við hugsmíð
séu svipuð og í frumútgáfu. Ef þýðing og
staðfærsla atriðis hleypir menningarlegum eða
þýðingarbundnum óvissuþáttum inn í dreifingu
atriðisins hefur það einnig áhrif á samdreifingu
þegar atriðið á hlut að. Slík þýðingaráhrif eru
því ekki aðeins bundin við atriðið sjálft heldur
smitast þau inn í aðra hluta mælitækisins.
Mikilvægi þess sem fram hefur komið
að ofan má skýra með dæmum. Ef efnistök
atriðis eiga ekki við í þýðingarlandi getur það
gerst að nær allir svari með sama hætti (rétt
eða rangt, oftast eða aldrei, mjög sammála
eða mjög ósammála. Í áðurnefndri rannsókn
á skilningi sex ára barna svöruðu nær allir
leik- og grunnskólakennarar að börnin hefðu
ekki vald á verðgildi peninga og þetta atriði
legði því nær ekkert til dreifingar á undirþætti
sem mældi hugsmíðina magnbundna hugsun.
Jafnframt hvarf samdreifing sem í frumútgáfu
tengdi þennan þátt við hugsmíðina almenna
þekkingu. Við þetta urðu báðir undirþættir
óskýrir í þáttagreiningu (Sigurgrímur Skúlason,
2004a). Hér þarf að finna annað atriði sem
tengist magnbundinni hugsun í daglegu lífi og
nota í stað verðgildis peninga til að staðfærð
þýðing mæli sömu hugsmíð og frumútgáfan.
Nefna má annað dæmi um óviðeigandi efni-
við atriðis. Ef atriði í frumútgáfu spurningalista
sem ætlað er að mæla öryggi nemenda í
skólum lyti að því hvort vopnaburður, t.d. að
koma með byssu í skólann, sé algengur meðal
nemenda myndu flestir íslenskir nemendur
svara því til að það gerðist aldrei. Sumir þeirra
myndu hinsvegar svara út í hött undir áhrifum
frá kvikmyndum eða sjónvarpsefni. Dreifing á
atriðinu réðist þá eingöngu af óvissuáhrifum
Þýðing og staðfærsla á spurningalistum og prófum
2 Bókstafirnir u og v tákna hér „undirpróf“ og „eitthvert annað undirpróf“.
3 Bókstafirnir i og j tákna hér „prófatriði“ og „eitthvert annað prófatriði“.