Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Side 15

15
Kostnaður við þekkingarmiðlun og áherslur í skólastarfi
mörg lík fyrir læknastúdenta að kryfja,
ekki nógu margir lífeyrisþegar til að vera
sjálfboðaliðar í stólum tannlæknanema.
Þetta verður til þess að nemendur verða
lengur að ljúka gráðu en þeir væru hefðu
þeir meira rými og betri aðgang að kenn-
urum og kennslugögnum. Þessi kostnaður
eykst hratt þegar fjöldi nemenda nálgast
afkastagetu skólans.4 Að þessu leytinu
líkist skólinn umferðarmannvirki: þegar
umferð er lítil eiga vegfarendur greiða
leið í gegn, ef umferð er mikil tefja veg-
farendur hver fyrir öðrum. Þess utan taka
nemendur ekki tillit til þeirra óþæginda
sem þeir baka öðrum með þátttöku sinni í
náminu. Það eiga þeir sammerkt með not-
endum umferðarmannvirkja. Vegfarendur
og nemendur taka ákvörðun um ferða-
fjölda og námsumfang án þess að skeyta
um að sú ákvörðun getur lengt ferðatíma
eða gæði náms annarra. Það er þess vegna
tvíþættur þrengslakostnaður sem líta þarf
til, annars vegar þrengslakostnaður eins
og hann snýr að einstaklingnum og hins
vegar samfélagslegur þrengslakostnaður.
Lágmörkun kostnaðar
Vegna þess hve stór hluti rekstrarkostn-
aðar háskóla og háskóladeildar er fastur
kostnaður lækkar kostnaður á nemanda
sem rekstraraðili greiðir eftir því sem nem-
endum fjölgar. Mun minni hluti kostnaðar
á öðrum skólastigum er fastur kostnaður
4 Afkastageta er mjög ólík eftir deildum. Í deildum
þar sem byggt er á mikilli starfsþjálfun, eins og á við
um læknisfræði, sjúkraþjálfun og tannlækningar, er
afkastagetan mjög bundin og þrengslakostnaðurinn
eykst í stökkum. Í öðrum deildum er þessi kostn-
aður minna áberandi. Deildirnar sem búa við stökk-
breytilegan þrengslakostnað hafa brugðist við með
því að takmarka fjölda nemenda, númerus klásus.
vegna þess að þar þarf skóli sem ætlar að
lifa af í samkeppni við aðra skóla að geta
sýnt fram á að fyrri nemendur hafi haft
erindi sem erfiði með dvöl sinni í við-
komandi menntastofnun. Þetta kallar á að
útgjöld fylgi fjölda nemenda eins og fyrr
var rakið. Reyni einn skóli að draga úr
kostnaði með því að stækka nemendahópa
kemur það hratt fram í versnandi orð-
spori, dræmari aðsókn og jafnvel hrakvali
(e. adverse selection) sem helgast af því að
góðir nemendur flytja sig fljótt í aðra skóla
þegar þeir átta sig á að aðbúnaður er lakari
en annars staðar.
Samhengi gæða háskólakennslu og
fjölda nemenda í fyrirlestrum er ekki jafn
augljóst og á öðrum skólastigum. Krað-
akskostnaðurinn sem nemendur á há-
skólastigi bera er engu að síður staðreynd
eins og rakið var í frásögn Valgerðar Hún-
bogadóttur hér að framan. Þessi kostnaður
eykst (hægt) með fjölgun nemenda. Mögu-
legur ávinningur (brúttóávinningur) ein-
stakra nemenda háskóladeildarinnar helst
hins vegar óbreyttur hver svo sem heildar-
fjöldi nemendanna er. Nemendur eru að
þessu leyti í svipaðri stöðu og farþegar í
farþegalest, ávinningurinn felst í að kom-
ast á áfangastað, fá sinn þekkingarskammt
og sitt prófskírteini5. Sá hagræni vandi
sem samfélagið stendur frammi fyrir er
að lágmarka heildarkostnað á nemanda.
Við lausn á þeim vanda þarf að taka tillit
til kostnaðar rekstraraðila og kostnaðarins
5 Hér er horft fram hjá þeim möguleika að offram-
boð verði á kandidötum frá viðkomandi háskóla-
deild í þeim skilningi að fjölgun kandidata dragi úr
tekjuöflunarmöguleikum þeirra sem fyrir eru með
sömu prófgráðu. Það flækir málið nokkuð að taka
tillit til þess möguleika.