Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Síða 109

109
Hrafnhildur Snæfríðar- og Gunnarsdóttir og Þorgerður Einarsdóttir
við etnógrafíu félagslegra tengsla (e. in-
stitutional ethnography) sem er hugsmíð
félagsfræðingsins Dorothy Smith (2002:
2005). Markmið etnógrafíu félagslegra
tengsla er að bera kennsl á dulda þætti
sem hafa áhrif á athafnir okkar og hvers-
dagsleika. Í samfélagi okkar eru sterkir
áhrifavaldar eða stýrandi valdatengsl (e.
ruling relations) sem ómeðvitað beina
okkur á ákveðnar brautir. Þetta eru m.a.
alltumlykjandi kerfislægir þættir svo sem
efnahagsstjórn, reglugerðir, hefðir, verk-
lagsreglur, viðtekin hugmyndafræði og
orðræða hvers tíma (Smith, 2005). Stýr-
andi valdatengsl hafa áhrif gegnum tákn
og hugtök, orð og texta. Þau birtast gjarn-
an sem viðurkennd þekking og ríkjandi
orðræða á hverjum tíma. Ráðandi orðræða
er því ekki tilviljanakennd heldur mótast
af flóknu samspili milli einstaklinga og
samfélags. Hún er jafnframt hluti af stærra
samfélagslegu afli og tengist hagsmunum
ríkjandi hópa. Orðræðunni er viðhaldið
þannig að hugmyndir sem ekki rúmast
innan hennar eru jaðarsettar og þaggaðar.
Þannig verður orðræðan að viðtekinni
hugmynd og ríkjandi hefð sem mótar
hugsun okkar og reynslu, stýrir ákvarð-
anatöku okkar leynt og ljóst. Ríkjandi við-
mið verða samofin sjálfsmynd einstaklinga
sem viðhalda þeim í blindni (Smith, 1996).
Menning og orðræða er skapandi og
sköpuð í senn. Í greininni er gengið út frá
því að menning greinanna sé til komin á
undan viðmælendum en um leið er þess
gætt að halda til haga gerendamætti
þeirra og sjálfstæði. Viðfangsefni rann-
sóknarinnar voru því hvorki upplifun né
atferli viðmælenda heldur orðræða og
valdatengsl innan námsbrautanna sem
hafa áhrif á líðan viðmælenda og upplif-
anir. Viðmælendur voru fulltrúar náms-
brautanna og þátttakendur í menningunni
og með þeirra hjálp gat rannsakandi greint
ríkjandi valdatengsl og andrúmsloftið sem
ríkir innan námsgreinanna.
Um rannsakanda og úrvinnslu gagna
Femínistar hafa í gegnum tíðina gagn-
rýnt ríkjandi þekkingarfræði og bent á að
þekking sé ávallt staðsett: „Enginn fær
flúið uppruna sinn og allt verður til í sögu-
legu, menningarlegu og samfélagslegu
samhengi – líka fræðikonur“ (Rannveig
Traustadóttir, 2007, bls. 29). Sjónarhorn
höfunda er í senn hagnýtt og femínískt.
Það er ósk okkar að þessa rannsókn verði
hægt að nota til að bæta líf og líðan kvenna
í Háskólanum og styðja hina pólitísku bar-
áttu í þágu jafnréttis kynjanna og stuðla
þannig að betra samfélagi.
Þótt skýr aðferðafræðileg viðmið
tryggi aðhald og aga í rannsóknum þarf
fræðafólk ávallt að vera meðvitað um
hugmyndir sínar, skoðanir og þekkingar-
fræðilega afstöðu. Þetta hefur áhrif á það
hvernig við skiljum gögn og túlkum niður-
stöður, meðvitað eða ómeðvitað (Bogdan
og Biklen 1998). Til að stuðla að auknum
trúverðugleika var hér stuðst við hið
formfasta vinnulag grundaðrar kenningar,
svo sem sífelldan samanburð og opna og
markvissa kóðun (Charmaz, 2008).
Niðurstöður
Viðmælendur lýsa andrúmsloftinu innan
greinanna á svipaðan máta. Greinarnar
eru skilgreindar sem „strákafög“. Við-
mælendur upplifa lágt hlutfall kvenna í