Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2013, Page 28

28
lausn“, allsherjarstríð, kjarnorkumengun, hungursneyðir, vistkerfissjálfs-
víg. Hann segir vísindin standa magnvana gagnvart slíkum ósköpum og að
hin hefðbundnu tjáningarkerfi eða framsetningarhættir nái ekki einu sinni
að lýsa þeim hæfilega.37 Oft er bent á að tungumálið nái ekki utan um
reynslu mikils áfalls sem einstaklingur verður fyrir og White bendir hér á
söguleg áföll í stórum stíl. Ernest Hemingway víkur á einum stað í skáld-
sögunni A Farewell to Arms (Vopnin kvödd) að því hvernig tungumálið gjald-
fellur í fyrri heimsstyrjöldinni, sérstaklega orð sem notuð eru til að lýsa
hetjulegu framferði. Lýsing Virginiu Woolf í miðhluta skáldsögunnar To
the Lighthouse á samspili veðurs, tíma og auðs húss, sem bíður eftir íbúum
sínum, er ef til vill áhrifameiri lýsing á reynslu af fyrri heimsstyrjöldinni en
nokkur saga af sjálfum stríðsátökunum. Síðan kom seinni heimsstyrjöldin
með enn meiri hörmungum. Í Veginum eftir Cormac McCarthy hefur hið
ósegjanlega svo skollið yfir af fullum þunga.
Það sem ég hef kallað frásagnarkreppu módernismans er að mati Whites
ekki síst tilraun til að fanga krísur eða kreppur nútímans og reynslu fólks
í skugga þeirra. ég tel að hann fari nærri sanni um drifkraft margra mód-
ernískra verka, enda einkennast þau oft af viðleitni til að teygja sig eftir
reynslu sem hefðbundin raunsæisorðræða telst ekki ná utan um. En ég
held að forðast verði einstrengingsskap í þessu efni. Margir höfundar hafa
ekki gefist upp við það vandasama verkefni að fjalla um áföll, jafnt ein-
staklingsbundin sem almenn, í hefðbundnum raunsæistextum, hvort sem
þeir eru af sagnfræðilegum eða skáldskaparlegum toga. Af umræðu Whites
mætti hinsvegar draga þá ályktun að módernisminn hafi axlað sitt sögulega
hlutverk og hreinlega leyst realisma af hólmi. Í athyglisverðri grein vísar
slóvenska fræðikonan Jola Škulj til áðurnefndrar umfjöllunar Whites og
samsinnir henni með þessum orðum: „Frá og með módernismanum dugar
hin hefðbundna frásagnaraðferð í bókmenntum og sagnfræði ekki lengur
til.“38 Ef þessu viðhorfi er haldið til streitu er ekki fráleitt að líta svo á að
módernismi í bókmenntum sé ekki aðeins sannferðugri í tökum sínum á
nútímanum en raunsæistextar, heldur skapi frásagnarkreppan jafnframt
fagurfræðilegt svigrúm. Þarna erum við aftur komin að meintri „forrétt-
37 Sama heimild, bls. 41.
38 „With modernism, the traditional mode of narrative in literature and in historio-
graphy has become inadequate.“ Jola Škulj, „Modernist Literature and the Change
of Paradigm in Literary History“, Writing Literary History. Selected Perspectives from
Central Europe, ritstj. Darko Dolinar og Marko Juvan, Frankfurt am Main: Peter
Lang, 2006, bls. 181–198, hér bls. 194.
ÁstRÁðuR EystEinsson