Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2013, Side 66

66
kvikmyndarinnar, sem Richter stillir upp andspænis hefð þeirra kvikmynda
sem fást við hlutræna og „röklega hlið lífs okkar“ en „neyðast um leið
til að útiloka fyrirfram alla frjálsa notkun á þeim töfrandi, skáldlegu og
óröklegu eiginleikum sem kvikmyndamiðillinn getur gefið sig á vald“.75
Þannig sniðgengur hefð „heimildakvikmyndarinnar“, sem Richter beinir
hér spjótum sínum að frá sjónarhóli eftirstríðsáranna, einmitt þá eiginleika
sem gera kvikmyndina að sérstæðum listmiðli, því galdurinn, hið skáldlega
og hið óröklega eru „sjálfur kjarni kvikmyndalistarinnar“ og það sem gefur
„fyrirheit um framtíðarþróun“.76 Fagurfræði heimildakvikmyndarinnar er
vissulega unnin í þessum listmiðli en eiginleikar hans, sem eru uppspretta
sérstæðs „tungumáls“ og „skáldskapar“ kvikmyndarinnar, eru ekki nýttir
til fulls.
Í lýsingu Richters má sjá hvernig áherslan á tilraunir með sjónskynjun,
tækni og fagurfræðileg form er bundin verkefni sálrænnar endurnýjunar
eða „upphafningar“.77 Að þessu leyti eru skrif hans lýsandi fyrir hugmynd-
ir sem voru áberandi í tilraunakvikmyndagerð þriðja áratugarins, þegar
75 Richter, „The Film as an Original Art Form“, bls. 159.
76 Sama heimild, bls. 159. Hér er mikilvægt að hafa í huga að síðari tíma gagnrýni
Richters tengist umræðum um hefð heimildakvikmyndarinnar, þegar það hugtak
festist í sessi í fræðilegri umræðu. Skrif Richters bera vott um viðleitni til að greina
afdráttarlaust á milli tilraunakvikmyndarinnar og heimildakvikmyndarinnar, en
mörk þessara hefða eru nokkuð á floti á þessum tíma. Þetta má ekki síst rekja til
þess að framúrstefnumenn sneru sér í auknum mæli að gerð heimilda- og áróð-
urskvikmynda eftir tilkomu hljóðmyndarinnar undir lok þriðja áratugarins – sjá
Hagener, Moving Forward, Looking Back, bls. 19–40 og bls. 250–234. Aðgreiningin
í þessar tvær hefðir framúrstefnu í kvikmyndagerð festist síðar í sessi í fræðilegri
umræðu með þekktri grein eftir Peter Wollen frá árinu 1975. Wollen ræðir annars
vegar um hefð tilraunakvikmynda er rekja megi aftur til kvikmynda listamanna á
borð við Richter, Eggeling, Léger, Man Ray og László Moholy-Nagy en hins vegar
hefð heimilda- og áróðurskvikmynda er rekja megi til rússneskrar kvikmyndagerð-
ar, einkum verka Eisensteins, Vertovs og Dovshenkos: Peter Wollen, „The Two
Avant-gardes“, Readings and Writings. Semiotic Counter-Strategies, London: Verso,
1982, bls. 92–104.
77 Með „upphafningu“ er hér átt við þá hugmynd um „transmútasjón“ sem oft er vísað
til sem einnar af sameiginlegum kjarnahugmyndum dulspekilegrar hefðar, en upp-
hafningin er jafnan bundin flóknu ferli innvígslu, uppljómunar, þekkingaröflunar
eða endurfæðingar. Í áhrifamiklum skrifum franska fræðimannsins Antoines Faivre
um hina dulspekilegu hefð er „upphafning“ skilgreind sem ein af fjórum kjarna-
hugmyndum dulspekinnar, ásamt 1) trú á samsvaranir í alheiminum eða innbyrðis
tengsl allra fyrirbrigða á sviði sem er æðra hinu röklega; 2) sýn á náttúruna sem
lifandi einingu eða heild; 3) trú á æðri þekkingu eða gnósis, sem hægt er að öðlast
með andlegri iðkun og innsæi. Sjá Faivre, Western Esotericism, bls. 12.
BEnEdikt HjaRtaRson