Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2013, Side 120

120
og stórvægilegra eininga innan verksins. Textabrotin geta þannig í engu
talist undirskipuð hvert öðru innan haglega samansettrar bókmenntalegr-
ar formgerðar. Þau koma þvert á móti í veg fyrir alla kyrrstæðu og æða
fram í algjörri ringulreið. Textabrotin – utan við skáletruðu frásagnirnar
– lúta þannig ekki neinni skýrri innri formgerð en líkjast fremur merk-
ingarlausu rausi sem víkur skyndilega fyrir öðru eins, fremur en að því
ljúki. Ólíkar frásagnir renna saman eða leysast upp, persónur og hlutir taka
hamskiptum allt þar til Tómas virðist rétt áður en yfir lýkur ýmist renna
sjálfur saman við skrásetjara sinn eða hverfa út í hafsauga.
Margbrotin bygging Mennt er máttur á sér allt aðrar forsendur. Þórður
á ekki í sömu tilvistarkreppu og Tómas. Sundurlaus frásögn hans er í full-
komnu samræmi við þann óhefta og síkvika lífskraft sem er inntak verksins.
Höfundur Mennt er máttur treystir ekki á formgerð sem tryggir heildar-
svip bókmenntaverks en velur sér, meðvitað eða ómeðvitað, opið og frjálst
frásagnarform sem hæfir handahófskenndum hugðarefnum og ekki síður
mótsagnakenndri heimsmynd og lífsviðhorfi. Mennt er máttur er því gott
dæmi um hugtakið hið opna verk sem Umberto Eco smíðar og Ástráður
Eysteinsson ræðir í samhengi við höfundarverk Þórbergs Þórðarsonar, en
merkingarheimur þess er mjög í ætt við það sem Roland Barthes
kennir við Texta sem ekki er seldur undir lögmál og samræmishöft
hins frágengna Verks. [...] Þannig horfir það ekki síst til lesanda; til
hans er varpað ýmsum þráðum en innbyrðis afstaða þeirra virðist
stundum full mótsagna, handahófskennd, óáreiðanleg og að óvenju-
miklu leyti undir lesandanum sjálfum komin. Merkingin verður
síkvik og það kann að verða vandkvæðum bundið að finna nokkuð
sem heitir heildarmerking eða boðskapur. [...] En það má einnig
segja að viss boðskapur felist í formi sem er margradda og hamlar
einhlítum boðskap.44
Margbrotin uppbygging Mennt er máttur ásamt mótsagnakenndu inn-
taki verksins neitar lesanda um hefðbundið samband við bókmenntatexta.
Verkið flækir hefðargróna greinarvitund45 lesandans og kemur róti á alla
44 Ástráður Eysteinsson, „Baráttan gegn veruleikanum“, bls. 156.
45 Greinarvitund, hugtak sem ég fæ að láni hjá Ástráði, „er mjög afdrifarík í allri
umgengni okkar við bókmenntir eins og aðra texta. Hún byggist á vissum vænt-
ingum og forskilningi og stýrir lestri okkar í veigamiklum atriðum.“ Sama heimild,
bls. 147.
svavaR stEinaRR guðMundsson