Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2013, Síða 173

173
Sögurnar þrjár eiga sér ákveðin sameiginleg einkenni en þær eru líka
ólíkar. Fyrsta sagan varpar með augljósum hætti kynferðislegum fantasíum
skáldsins yfir í söguheim fortíðar. Óríentalismi skapar frásögninni svigrúm
í skjóli framandi menningar til að setja fram afar kynferðislega sögu; Harun
al-Rashid er villimannslegur, ekki einungis í aga sínum heldur einnig hvað
varðar fjölkvæni og kvennabúr. Þessi áhersla endurspeglast í expressjón-
ísku sögusviðinu þar sem ávalar línur og líkamleg form eru allsráðandi,
að viðbættum geldingaróttanum sem hin afskorni handleggur táknar. Þá
má, eins og þegar hefur verið bent á, tengja dauðahræðslu Ívans og ásetn-
ing hans um að sigrast á lögmálum lífs og dauða við múmíuáráttuna og
Frankenstein-hugmyndafræðina. Þá leitast þriðja sagan með hvað augljós-
ustum hætti við að líkja eftir yfirlýstum áhuga expressjónismans á drauma-
reynslu og má í raun tengja með beinum hætti við draumvinnsluhugtak
Freuds, en lykillinn að draumráðningum hans var það hvernig dulvitundin
notar nýfengna reynslu (e. residues of the day) til að búa til umbúðir fyrir
hvatalífið. Það síðasta sem skáldið sér áður en hann sofnar er annars vegar
sofandi form Evu og svo vaxmyndin af Kobba.
Þess ber þó að gæta að formræn hlið Vaxmyndasýningarinnar er marg-
slungin og í raun fer því fjarri að hægt sé að flokka hana afdráttarlaust sem
expressjóníska, til þess er raunsæisleg birtingarmynd sjálfs skemmtigarðs-
ins í upphafsatriðinu of áberandi. Þeir formrænu þættir sem þó „bjaga“
skynjun áhorfenda á skemmtigarðinum í upphafi eiga meira skylt við
impressjónisma í kvikmyndagerð en expressjónisma, því þeir miða allir
að skynhrifum frekar en vörpun innra ástands á umhverfið. Expressjónísk
áhrif eru aftur á móti ríkjandi í frásögnunum þremur sem spretta úr ímynd-
unarafli og draumum skáldsins. Vaxmyndasafnið sjálft stendur hins vegar á
milli þessara tveggja formrænu aðferða, og verður því eins konar millibils-
rými milli tveggja fagurfræðilegra aðferða. Þar er hins vegar vísirinn sjálfur
dreginn fram og áhersla lögð á samslátt tveggja birtingarmynda hans; ann-
ars vegar er það hin kvikmyndalega ímynd og hins vegar er það vaxmyndin
sjálf. Ekki er hægt að ljúka umræðunni um Vaxmyndasýninguna og tengsl
myndarinnar við varðveislu- og vísishugmyndir sem ræddar hafa verið hér
án þess að snerta á vaxinu sjálfu sem eins konar miðli sem kvikmyndin hér
nýtir sér á meðvitaðan hátt.
Sköpun eftirmynda úr vaxi er að sjálfsögðu forn iðja en sem slík
byggist hún með jafnvel augljósari hætti á rökvísi vísisins en kvikmynd-
in. Grunnhugmynd vaxmyndarinnar er að hún líki eftir fyrirmyndinni í
SöGUR ÚR VAXMYNDASAFNINU