Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 31

30 PENINGAMÁL 2000/4
1999 og mikinn bata á árunum 1997-1998. Viðskipta-
kjör eru góð í sögulegu samhengi, meira en 3% betri
en þau voru að meðaltali á árunum 1990-1999. Spáð
er 1,5% viðskiptakjarabata á næsta ári, einkum vegna
þess að líklegt er talið að olíuverð lækki á næstu miss-
erum. Því eru ekki horfur á breytingum á viðskipta-
kjörum sem líklegar væru til að ógna getu útflutn-
ingsfyrirtækja til að standa við skuldbindingar sínar.
Með auknum hagvexti í Evrópu og hugsanlega
vaxandi verðbólguótta vestan hafs er mögulegt að
vextir hækki enn á næstunni til viðbótar þeirri 1%
hækkun sem varð á síðustu 12 mánuðum á nafn-
ávöxtun ríkisverðbréfa í helstu myntum. Með mikl-
um viðskiptahalla Íslands hafa byggst upp vaxtaber-
andi skuldir við útlönd umfram vaxtaberandi eignir,
sem nema nú um 75% af landsframleiðslu. Við hvert
prósentustig sem vextir af erlendum lánum Íslend-
inga hækka bætast 0,75% af landsframleiðslu viðvið-
skiptahallann í vaxtagreiðslur af þessum skuldum.1
Ef raungengi krónunnar hækkar það mikið að sam-
keppnisstaða útflutnings- og samkeppnisgreina versnar
til muna getur það gert þeim erfitt um vik að standa við
skuldbindingar sínar. Það eykur jafnframt hættuna á
skyndilegri gengislækkun sem gæti kippt fótunum
undan getu lántakenda sem ekki njóta tekna af útflutn-
ingi til að standa við erlendar skuldbindingar sínar.
Raungengi krónunnar hækkaði nokkuð framan af árinu
samfara hækkandi nafngengi og aukinni innlendri
verðbólgu. Það hefur hins vegar lækkað nokkuð síð-
ustu mánuði samfara veikingu krónunnar. Áætlað er að
raungengið á fjórða ársfjórðungi verði rúmlega 5%
lægra miðað við launakostnað en á öðrum ársfjórðungi
og er þá miðað við að meðalgengi október haldist
óbreytt út árið. Það verður þá undir 20 ára meðaltali en
nær 4% yfir meðaltali sl. 10 ára. Raungengið hefur
reyndar hækkað minna í þessari efnahagsuppsveiflu en
yfirleitt áður. Hækkun þess veikir að öðru jöfnu sam-
keppnisstöðu. Það er hins vegar ekki á neinn hátt fjarri
jafnvægisraungengi um þessar mundir og því vart
meginorsök viðskiptahallans né líklegt til þess að geta
orðið höfuðuppspretta fjármálalegs óstöðugleika.
Að öðru leyti vísast til greinar hér að framan um
þróun og horfur í efnahags- og peningamálum varð-
andi þjóðhagslegt umhverfi fjármálakerfisins.
III. Fjármagnshreyfingar og staðan gagnvart
útlöndum
Á fyrri helmingi ársins ágerðist útstreymi fjármagns,
einkum með kaupum á erlendu hlutafé. Nettóút-
streymi beinnar fjárfestingar og hlutafjár var um 37
ma.kr. en á móti var 7,4 ma.kr. innstreymi á skamm-
tímalánsfé, einkum vegna fjármögnunar Seðlabank-
ans á gjaldeyrisforða, og 55 ma.kr. innstreymi var á
langtímalánsfé. Viðskiptahalli á þessu tímabili var
33,5 ma.kr. en nettóinnstreymi fjár skv. skýrslum 25
ma.kr., þannig að rúma 8 ma.kr. vantaði á að gerð
væri grein fyrir fjármögnun viðskiptahallans. Í fyrra
var viðskiptahallinn talinn 43 ma.kr. og eins og nú
voru lántökur meiri en nam viðskiptahallanum, en 20
ma.kr. útstreymi varð á beinni fjárfestingu og hlutafé.
Nokkrar líkur eru á því að útstreymi sé ofmetið í ár
en hafi verið vanmetið í fyrra og að það komi fram í
liðnum skekkjur og vantalið, eins og gefið er í skyn í
töflu 1. Eignaaukning erlendis er meiri í ár og var
mun meiri í fyrra en fjárstreymistölur gefa til kynna.
Að hluta skýrist hún af verðbreytingum erlendra
eigna. Á síðasta ári hækkaði einfalt meðaltal
hlutabréfaverðs í grannlöndunum um 35%, en til
ágústloka í ár var samsvarandi hækkun frá áramótum
tæp 6%.
Lífeyrissjóðir og fleiri aðilar byggja um þessar
mundir upp eignir erlendis, einkum hlutafé. Sú þróun
er í lengri tíma samhengi jákvæð þar sem betri ávöxt-
un og áhættudreifing fæst á eignir lífeyrissjóðanna.
Vegna viðskiptahallans eru erlendar lántökur um þess-
1. Hluti erlendra skulda er með föstum vöxtum þannig að vaxtagreiðslur
þjóðarbúsins myndu hækka minna en þetta til skamms tíma þegar
erlendir vextir hækka.
Tafla 1 Fjármögnun viðskiptahalla og
fjárútstreymis, ma.kr., verð hvers tíma
Nettóinnstreymi Fyrstu 6 mánuðir
fjármagns, ma.kr. 1997 1998 1999 1998 1999 2000
Stuttar vaxtaberandi
skuldir ....................... 1,8 -6,1 7,3 14,5 1,8 7,4
Langar vaxtaberandi
skuldir ....................... 21,3 63,5 76,0 11,7 29,2 54,6
Bein fjárfesting
og hlutafé .................. -6,2 -11,9 -20,3 -5,5 -7,3 -36,9
Hreyfingar alls .......... 16,9 45,5 63,1 20,7 23,6 25,1
Viðskiptajöfnuður ..... -8,9 -40,1 -43,2 -24,5 -22,6 -33,5
„Skekkjur og vantalið“,
eða offjármögnun ..... 8,0 5,4 19,9 -3,7 1,1 -8,4