Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 51

því að sú ákvörðun eigi að vera í höndum ríkisstjórn-
ar og seðlabanka eða ríkisstjórnar eingöngu.
Tækjasjálfstæði
Tækjasjálfstæði seðlabanka er hins vegar talið eitt
mikilvægasta form sjálfstæðis þeirra (sjá t.d. Berger
og félaga, 2000). Með tækjasjálfstæði er átt við
möguleika seðlabankans til að nota stjórntæki sín til
að ná markmiðum peningastefnunnar án íhlutunar
eða áhrifa frá ríkisstjórn.
Aðgangur ríkissjóðs að lánafyrirgreiðslu í seðla-
banka
Almennt er talið að óheftur aðgangur ríkissjóðs að
lánafyrirgreiðslu í seðlabanka sé mikilvæg skýring
mikillar verðbólgu víða um heim, sérstaklega í þró-
unarlöndum, en einnig í iðnríkjum (t.d. óðaverðbólga
Mið-Evrópuríkja á þriðja áratug þessarar aldar, sjá
Sargent, 1983). Metið er hversu takmarkaður að-
gangur ríkissjóðs er að beinni fjármögnun í seðla-
banka.
Ráðningartími seðlabankastjóra
Að lokum er horft til þess hversu langur ráðningar-
tími seðlabankastjóra er. Hugsunin með þessum
mælikvarða er að eftir því sem ráðningartíminn er
lengri því erfiðara á ríkisstjórn með að skipa seðla-
bankastjóra sem henni eru þóknanlegir. Líkurnar á
því að seðlabankastjórar starfi sem handbendi
ríkisstjórnar og ráðherra ættu því að minnka að öðru
óbreyttu. Samkvæmt Cukierman (1992) skiptir ráðn-
ingartími seðlabankastjóra mun meira máli í þróunar-
ríkjum en iðnríkjum. Hann finnur mun sterkari tengsl
milli ráðningartíma seðlabankastjóra og verðbólgu í
þróunarríkjum en milli lagalegs sjálfstæðis seðla-
banka og verðbólgu. Þessu er hins vegar öfugt farið í
iðnríkjum. Ástæðan virðist sú að lagabókstafnum sé
síður fylgt í þróunarríkjum en iðnríkjum.
Mismunandi leiðir hafa verið farnar við að vega
þessa þætti (og stundum aðra) saman til að fá út
heildstætt mat á sjálfstæði seðlabanka. Rammi 2
sýnir hvernig rannsókn Frys og félaga var uppbyggð
og hvernig þessir þættir voru vegnir saman miðað við
mikilvægi þeirra fyrir sjálfstæði seðlabankans.
Augljóst er að erfitt er að fá nákvæmt mat á raun-
verulegu sjálfstæði seðlabanka. Sjálfstæði þeirra
ræðst ekki eingöngu af lagabókstafnum, heldur ekki
síður óformlegu fyrirkomulagi samskipta milli ríkis-
stjórnar og seðlabanka og fleiri þáttum sem erfitt er
að leggja tölulegt mat á (sjá t.d. umfjöllun í
Cukierman, 1992, og Berger og félögum, 2000).
Ljóst er að mælikvarðar á sjálfstæði seðlabanka
byggja ávallt að einhverju leyti á mati þeirra sem
framkvæma rannsóknina. Það sama á við um þá
rannsókn sem hér er stuðst við. Líklega er hægt að
deila um réttmæti einstaka talna en heildarmyndin
sem fæst ætti þó að vera nokkuð nærri sanni.
2.6. Mat á sjálfstæði seðlabanka í dag
Tafla 1 sýnir samantekt á sjálfstæði seðlabanka víða
um heim síðla árs 1998, samkvæmt niðurstöðum
Frys og félaga.
Eins og sjá má á töflunni virðist sjálfstæði Seðla-
banka Íslands lítið í samanburði við aðra seðlabanka.
Íslendingar eru á sama báti og Norðmenn en langt á
eftir hinum þremur Norðurlandaþjóðunum. Í saman-
burði við önnur iðnríki má einnig sjá að sjálfstæði
Seðlabanka Íslands mælist mun minna en að meðal-
tali í iðnríkjum og er Ísland í 27. sæti meðal 28 iðn-
ríkja í þessum samanburði. Aðeins Noregur fær lægri
heildareinkunn. Í samanburði við öll 94 ríkin kemur
sama þróun í ljós: Ísland telst í 74. sæti af þeim 94
ríkjum sem rannsóknin nær til. Meðaleinkunn
Seðlabanka Íslands er sambærileg við meðaleinkunn
þróunarríkja en mun lægri en meðaleinkunn um-
skiptaríkja.
Þegar þessi staða er borin saman við stöðuna í lok
níunda áratugarins sem sýnd er á mynd 1 kemur í ljós
að svo virðist sem Seðlabanki Íslands hafi setið eftir
í þeirri þróun sem átt hefur sér stað meðal annarra
iðnríkja. Hefði Seðlabanki Íslands verið með í könn-
un Alesinas og Summers (1993) er líklegt að hann
hefði verið metinn álíka sjálfstæður og seðlabankar
Bretlands, Svíþjóðar og ýmissa annarra Evrópuríkja.
Eins og áður hefur verið komið að hafa þessi ríki,
ásamt flestum iðnríkjum og fjölda umskipta- og þró-
unarríkja, breytt seðlabankalöggjöf sinni í sjálf-
stæðisátt á meðan engar slíkar breytingar hafa átt sér
stað hér á landi.
Áhersla á verðstöðugleika
Þegar skoðaðar eru mismunandi áherslur seðlabanka
á verðstöðugleika kemur í ljós að yfirgnæfandi meiri-
hluti ríkja hefur verðstöðugleika sem eina markmið
peningastefnunnar eða sem meginmarkmið hennar
ásamt samrýmanlegum markmiðum sem t.d. lúta að
50 PENINGAMÁL 2000/4